Tag Archives: Mubarak Tahir

Ang Pagkatuyo ng Lupa at Puso

Ni Mubarak Tahir
Maikling Kuwento

Unti-unti kong pinagmasdan ang sakahan. Nalungkot ako sa aking nakita. Sa kabila no’n ay nagpatuloy ako sa pagtalunton ng pilapil ng sakahan ni A’mâ habang hila-hila ko ang tali ng aming kalabaw na si Masbod. Nang mapadaan ako sa isang batis, napansin kong unti-unti nang nabibiyak ang tuyong putik nito. Ang mga damo, kangkong, at iba pang pananim ay unti-unti na ring nalalanta. Napailing ako at napabuntonghininga. Nagpatuloy ako sa paglalakad hanggang narating ko ang isang malaking puno na unti-unti na ring nalalagas ang mga dahon. Sa lilim ng puno ay iniwan ko si Masbod na paikot-ikot na naghahanap ng mga damong makakain niya. Bahagya kong niluwangan at hinabaan ang tali niya nang marating niya ang ilang damo na papalanta na rin.

Iniwan ko si Masbod at tinungo ko ang sakahan ni A’mâ. Ang dating malaginto at luntiang palayan ay napalitan ng tuyong lupain. Wala na rin ang mga lawin sa sakahan upang manghuli ng mga dagambukid. Ang mga susô sa gilid ng pilapil ay pawang bahay na lamang ang makikita. Nang marating ko ang bakanteng sakahan, pinagmasdan ko ito. Napaupo ako sa tuyong pilapil. Napatingala ako at napaluha na lamang. Bumigat ang aking pakiramdam na hindi ko maipaliwanag. Naalala ko si A’ma.

* * *

Allahu akbar, Allahu akbar!

Isang malakas na boses ang gumising sa akin. Tinig iyon ni A’ma na hudyat para magsambayang sa umaga. Inaantok at mabigat man ang buong katawan, pinilit kong bumangon, kung hindi ay isang tábô ng malamig na tubig ang tatanggapin ko mula kay A’ma. Umupo muna ako.

Alhamdulillahi ahyana ba’da ma amatana wa ilayhin nushur, bulong ko sa sarili, isang pasasalamat sa Allah para sa panibagong umaga.

Dahan-dahan kong itinali sa beywang ko ang inaul na malong upang hindi mabasa sa pag-aabdas. Gamit ang lumang bao ng niyog, sinalok ko ang tubig na mula sa lumang banga. Nang ilublob ko ang kanang kamay ko sa bao ay naramdaman ko ang lamig ng tubig. Bigla akong nahimasmasan sa pagkakaantok. Pagkatapos kong hugasan ang dalawa kong kamay ay kumuha ako ulit ng tubig. Nilanghap ko ang amoy ng tubig. Amoy malinis at preskong tubig ng balon. Nagmumog ako nang tatlong beses. Panghuli kong hinugasan ang dalawa kong paa. Nang makabalik ako sa kama kong gawa sa kawayan ay agad kong hinanap ang sajadah upang magsambayang ng sub’h.

Mababanaag na ang sikat ng araw. Dumungaw ako sa bintana, at bumungad sa akin ang silahis ng araw. Napatingala ako habang nakapikit. Marahang huminga. Pumasok sa ilong ko patungong lalamunan ang malamig na simoy ng hangin kasama ng mabangong simoy ng gintong palay na nagmumula sa sakahan.

Wata mama, ikëta ka i kabaw a, paalala ni A’ma na noo’y naglilinis ng kaniyang mga kagamitan sa pagsasaka gaya ng araro.

Uway, sagot ko.

Pumanaog ako, at pagbaba ko ay napuno ng amoy ng sibuyas at bawang na ginigisa sa lanâ a tidtô ang buong bahay. Hinanap ko si I’nâ. Abala siya sa pagsi-sinakô ng malamig na kanin.

I’nâ, masu masarap ang niluluto mo, paglalambing ko.

Napangiti si I’nâ.

Pamagayas ka den san, Wata. Sundin mo na ang utos ni A’mâ mo, ani I’nâ. Makadtanay, pag-uwi mo handa na ang tilagaran natin, dugtong pa niya.

Nagmadali akong lumabas upang dalhin sa bakanteng sakahan si Masbod upang makapanginain ito sa mayayabong na damo. Sumakay ako kay Masbod na hawak-hawak ang kaniyang tali.

Hing! Hing! Pamagayas ka, sabi ko habang ikinikiskis ko ang mga paa sa tagiliran ni Masbod upang magmadali ito. Dali na, Masbod! Uuwi pa ako para mag-almusal.

Gustuhin ko mang latiguhin si Masbod dahil sa inis sa kaniya, mas pinili kong pabayaan ito habang sumasabsab ito ng masasaganang damo sa gilid ng daan.

Nang maitali ko na ang tali ni Masbod sa isang puno, kumaripas ako ng takbo pauwi. Ilang metro na lamang ay mararating ko na ang aming bahay. Mas lalo akong nagmadali nang maamoy ko ang pinipritong tamban ni I’nâ. Halos matisod ako sa pilapil.

N’ya ako den! nakangisi kong bungad kina I’nâ at A’mâ.

Hindi pa man ako nakakaupo ay bigla akong sinita ni A’mâ. Nginan, Wata? Hindi ka ba marunong magsalam kapag papasok sa walay?

Napalunok na lamang ako at tinabihan si A’mâ. A’mâ, gusto mo gawan kita ng kape a netib? paglalambing ko sa kaniya.

Napansin kong nakatingin sa akin si I’nâ at nakangiti. Alam na alam niya kung papaano ko hulihin ang kiliti ni A’mâ.

Uway, ’wag masyadong matamis a, sagot ni A’mâ. Mas masarap pa rin ang kape a netib na medyo mapait.

Sa isang tasa na yari sa lata ay ibinuhos ko ang mainit na tubig na nasa takure na nasa abuhan. Sa isang lumang garapon, kumuha ako ng isang kutsara ng netib na kape. Nilagyan ko rin ng kalahating kutsara ng pulang asukal at saka hinalo. Binalot ng bango ng kape ang buong banggerahan. Ganito ang tamang pagtitimpla ng kape ni A’mâ. Mangiti-ngiti kong inihatid at inilagay sa kaniyang harap ang umuusok na kape. Nakita kong ngumiti siya nang masamyo ang bango ng kape. Sa wakas, napasaya ko siya sa pinakasimpleng paraan.

Nang matapos mag-almusal, kinuha ni A’mâ ang kaniyang lumang salakot na nakasabit sa dingding ng bahay. Naghanda siya upang tingnan ang kaniyang sakahan. Nalalapit na rin ang anihan.

Wata, ihanda mo ang kubong at ’yong inihanda ni I’nâ mo na nilëpët na babaon natin, utos ni A’mâ habang nirorolyo niya ang kaniyang tabako.

Mabilis kong hinanap ang kubòng. Inilagay ko na rin sa lumang supot ang nilëpët na gawa ni I’nâ.

Dinaanan namin ni A’mâ si Masbod na nagtatampisaw sa batis. Sumakay kaming dalawa kay Masbod patungong sakahan.

Wata, kapët ka, sabi ni A’mâ nang may pag-aalala.

Mahigpit akong kumapit sa beywang ni A’mâ. Nakaramdam ako ng kapanatagan at kaligtasan. Napangiti ako. Minsan pa’y inilapat ko ang aking mukha sa likod niya. Naamoy ko ang katandaan niya. Hindi amoy ng pawis kundi amoy ng sakripisyo at pagsisikap. Pagsasaka na ang kinamulatang trabaho ni A’mâ. Ito rin ang ikinabubuhay namin. Parang gulong ang pagsasaka—minsan masagana at kung minsan naman ay hindi sinisuwerte. Gayon pa man, nagpapatuloy si A’mâ. Hindi siya nagpadaig sa hamon ng buhay ng magsasaka gaya ng mga sakuna dulot ng bagyo. Kaya ganoon na lamang ang hanga ko sa kaniya.

Narating namin ang sakahan. Nadatnan din namin si Bapa Dima na nagbubungkal ng pilapil upang dumaloy ang tubig patungo sa kabilang palayan na dahan-dahan nang nawawalan ng tubig.

Kanakan den pala ang wata mo Kagi Tasil, ani ni Bapa Dima kay A’mâ.

Benal ba nagbibinata na, kaya sinasanay ko na sa mga gawain dito sa sakahan. Mabilis ang panahon ngayon. Di natin alam kung kailan natin iiwan ’tong sinasaka natin, paliwanag ni A’mâ habang nakatanaw sa kaniyang malawak na sakahan.

Nang marinig ko ang mga sinabi niya ay nakaramdam ako ng pagkalungkot sa mga oras na iyon. Hindi ko maipaliwanag, ngunit biglang sumikip ang dibdib ko. Gusto kong hawakan nang mahigpit ang mga kamay ni A’mâ.

Damangiyas ka mambu, Kagi. Huwag ka nga magbiro ng ganiyan. Syempre matagal pa ’yon, sa lakas mong ’yan, nakangiting sabi ni Bapa Dima.

Sa mga sinabi ni Bapa Dima ay nagkaroon ako ng lakas ng loob kahit papaano. Sa kabila noon ay hindi ko maiwasang hindi itago sa isipan ko ang mga binitawang salita ni A’mâ.

Iniwan namin si Bapa Dima sa kaniyang gawain. Pinuntahan at inikot namin ni A’mâ ang kaniyang sinasakang palayan. Tila inilatag na ginto ang mga butil ng palay. Ilang araw na lamang marahil ay aanihin na ito. Hinahawakan at pinagmamasdan ni A’mâ ang mga butil na aming nadaraanan. Napapangiti siya dahil masagana ang kaniyang sinasaka, hindi tulad noong nagdaang taon na hindi umabot sa tatlong sako ng palay ang kaniyang naaani dahil sa matinding insekto na sumalanta sa palayan.

Nagulat ako nang bigla akong akbayan ni A’mâ. Wata, tadëmi ka. Kahit anong yaman mo sa mundo, kung hindi ka kusang magsisikap ay mawawalan ito ng saysay. Kaya ikaw, habang bata ka pa, magsimula ka nang abutin ang mga pangarap mo. Pahalagahan mo ang bawat oras dahil ang bawat segundo, kapag dumaan, hindi mo na ito maibabalik pa, malumanay na sabi ni A’mâ habang nakatanaw sa malayo. Maliban sa pagsasaka, gusto kong makapagtapos ka ng pag-aaral mo. Mas magiging masaya kami ni I’nâ mo kung may makikita kaming nakasabit na diploma at hindi lamang mga salakot sa dingding ng bahay natin, dugtong pa niya habang nakatingin sa akin nang nakangiti.

Hindi ko alam kung papaano ko sasagutin si A’mâ. Nawalan ng lakas ang aking dila upang sabihin kung ano ang nararamdaman ko habang binibitawan niya ang mga salitang ’yon. Napakabigat. Napaiwas ako ng tingin. Huminga nang malalim at pilit na itinago sa kaniya ang pagpatak ng aking mga luha. Ayaw kong makita niya kung gaano ako kahina. Gusto kong malaman niya na nagiging matatag at malakas lamang ako kapag nandiyan siya. Inalis niya ang pagkakalapat ng kaniyang kamay sa aking balikat. Agad ko itong sinalo at mahigpit na hinawakan. Ayaw kong bumitaw sa mga kamay niya. Ilang saglit pa ay bumitaw siya sa aking mga kamay at humakbang. Hindi ko alam, ngunit nakaramdam ako ng pangungulila sa kaniya habang pinagmamasdan siyang humahakbang palayo sa akin.

* * *

Pauwi na ako. Katatapos lamang ng aking klase. Bago pa man tuluyang magdapit-hapon ay sinisikap kong makadaan sa sakahan upang tingnan ang kalagayan ng palayan ni A’mâ. Maayos naman ang palayan, kaya agad din akong umalis. Sakay ng biniling bisikleta ni A’ma, mabilis akong pumadyak lalo’t natatanaw ko na ang aming bahay, na tanging liwanag lamang ng lampara ang bumubuhay.

Habang nasa harap ako ng hagdan, bigla akong napatingala. Nakarinig ako ng mahihinang pag-iyak. Napansin ko rin ang iilang tsinelas na nasa kinatatayuan ko. Umakyat ako. Bumungad sa akin ang isang puting tela na dahan-dahang ginugupit nina Babo Taya at Babo Samira. Nakaramdam ako ng kabang hindi maipaliwanag. Sa isang silid ay nakita ko sina Bapa Dima at ilan pang tao. Hindi malinaw sa akin kung bakit wala silang imik at nakatalikod silang lahat.

Assalamu alaykom! Babo, ano’ng nangyari? tanong ko.

Napalingon sina Babo Taya, at nagkatitigan sila ng kaniyang kasama. Hindi sila makakibo. Tanging malungkot na mga titig ang kanilang tugon sa akin. Pumasok ako sa silid. Nakita ko sa isang sulok si I’nâ, humahagulgol nang patago. Agad ko siyang nilapitan at hinawakan ang magkabilang balikat. Naramdaman ko ang bigat. I’nâ? Nginan? Ano’ng nangyari?

Isang mahigpit na yakap ang itinugon ni I’nâ sa akin habang humagulgol siya. Hindi ko maintindihan ang lahat ng nangyayari. Naguluhan ako.

Minunot dën sa limo no Allah si A’mâ nëngka, mahinang sabi ni I’nâ. Kaninang tanghali, pagkatapos niyang magsambayang ng dhuh’r, bigla siyang inatake ng hayblad habang nananabako, dagdag ni I’nâ na hirap na rin sa paghinga.

Hindi ako nakapagsalita. Nanghina ako sa narinig ko. Agad kong pinuntahan ang nahihimlay na bangkay ni A’mâ. Pinagmasdan ko ang kaniyang mukha. Ngayon ko lang nakita ang maaliwalas at masaya niyang mukha. Napahagulgol na lamang ako habang yakap-yakap siya. Gusto kong sumigaw upang mailabas ang sakit na nararamdaman ko, ngunit hindi ko magawa dahil isa itong kasalanan sa Allah, kaya nauunawaan ko kung bakit walang imik ang lahat sa loob ng bahay.

Nang mapaliguan si A’mâ, muli ko siyang hinagkan at niyakap sa huling pagkakataon. Nang balutin na siya ng puting tela ay wala akong nagawa kundi maupo sa tarangkahan at di namamalayan ang pagdaloy ng aking mga luha. Dumating na ang araw na kinatatakutan ko. Ganitong-ganito ang naramdaman ko nang bitawan ni A’mâ ang aking kamay habang humahakbang siya papalayo sa akin sa sakahan. Wala na si A’mâ na nagpapalakas sa akin.

* * *

Ilang araw na lamang ay anihan na sa aming lugar. Halos lahat ay naghahanda na ng kani-kanilang kagamitan sa pag-aani. Si Bapa Dima ay nagpakanduli pa para sa masaganang ani bilang pasasalamat isang araw bago ang anihan. Hindi namin magawa ni I’nâ na magsaya sa mga panahong yaon lalo’t hindi pa umaabot ang ikaapatnapu’t araw ng pagkamatay ni A’mâ. Ngunit sinikap ko pa rin paghandaan ang pagdating ng araw ng anihan.

Madilim pa man ay nakarinig na ako ng pagragasa ng mga karosa at yapak ng mga kalabaw. Maagang pumunta sa kani-kanilang sakahan ang mga magsasaka. Kaya bumangon na lang din ako upang makapagsambayang at makapaghanda. Nang papunta ako sa banggerahan upang mag-abdas, nakita ko si I’nâ na naghahanda ng tilagaran. Hindi na siya kasinsigla noong nabubuhay pa si A’mâ. Mula nang mawala si A’mâ ay wala nang lamang kape na netib ang garapon namin. Hindi na rin siya naghahanda ng linëpët. Maraming nagbago nang maiwan kami.

Kinuha ko ang salakot na dating si A’mâ ang gumagamit. Isinakay ko na rin kay Masbod ang kagamitan sa pag-aani. Nang paalis na ako sa bahay, napansin kong may paparating sa may di kalayuan. Tumatakbo. Nang malapit na ay bumungad si Bapa Dima sa akin na hinihingal. Kamar! Kamar! Nasayang lahat, sabi nito na halos mapaluhod.

Bapa? Ano’ng ibig ni’yong sabihin? tanong ko sa kaniya.

Inatake ng mga insekto ang palayan natin! Halos wala nang natira para anihin, sagot niya.

Mabilis kong nilatigo ng tali si Masbod, at kumaripas ito ng takbo. Hindi ako makapaniwala sa ibinalita sa akin ni Bapa Dima. Habang mabilis na tumatakbo si Masbod ay naisip ko si A’mâ.

Di mapakay! Hindi maaaring masira lamang ang huling pananim ni A’mâ, bulong ko sa sarili.

Narating ko ang palayan. Nababalot ng pagkadismaya at lungkot ang kapaligiran ng mga magsasaka. Amoy na amoy ko rin ang mga insektong nanalasa sa palayan. Pinuntahan ko ang palayan ni A’mâ. Ang mga gintong butil ng palay ay nabalot ng maiitim na insekto. Naninilaw na rin ang mga berdeng dahon ng mga palay. Napaluhod na lamang ako sa aking nakita.

Ampon, A’mâ ko! Hindi ko naisalba ang inyong palayan, tanging nasabi ko habang pinagmasdan ang buong palayan.

Bago pa man magtanghali ay nagsiuwiang dismayado ang halos lahat ng magsasaka maliban kay Bapa Dima na nakatulalang nakaharap sa kaniyang palayan na maluha-luha. Bumaba ako sa pagkakasakay kay Masbod.

Matagal-tagal na naman bago tayo makakabangon nito, malungkot niyang sabi. Hindi na ’to bago sa amin. Sabi nga ni Kagi Tasil, pagsubok lamang ito sa ating mga magsasaka. Ang susuko sa hamon ay laging talo. Ang kaibahan lamang ngayon ay wala na akong karamay sa mga ganitong panahon.

Nilapitan ko si Bapa Dima. Hinawakan ko ang kaniyang balikat.

Bapa, simula ngayon ako na ang makakaramay ninyo dito sa sakahan. Ipagpapatuloy ko ang nasimulan ni A’ma habang nag-aaral, malakas na loob kong sabi kay Bapa Dima.

* * *

Bumalik lamang ang ulirat ko nang makaramdam ako ng pagpatak ng tubig sa tuyo kong balat. Napatingala ako. Isa-isang pumapatak ang ulan.

Masbod! Masbod! Bagulan! Bagulan, Masbod! masaya kong sigaw habang tumatakbo patungo kay Masbod.

Labis-labis ang saya ko sa araw na iyon. Matagal na rin naming hinihintay ang pagbagsak ng malakas na ulan sa aming sakahan. Ang mga tuyong lupain at pananim ay muling makakatikim ng tubig. Magkakaroon na rin kaming mga magsasaka ng bagong pagkakataon upang magsimulang magtanim. Ang naghihingalong mga sakahan ay muling mabubuhay, tulad ng mga puso naming tuyo na dahan-dahang mababasa ng paghilom.

Advertisement

Editors and Contributors

CONTRIBUTORS

Midpantao Midrah G. Adil II is a Doctor of Veterinary Medicine student at the University of Southern Mindanao in Kabacan, Cotabato Province, but is currently on leave from his studies and working as a content writer for a digital marketing agency in Davao City. He served as an editor in chief of his alma mater’s official student publication and was born in Tacurong City, Sultan Kudarat.

Glenn M. Arimas is from Midasayap, Cotabato Province, and a first year student at Southern Christian College, where he writes for the official student publication. He also likes mobile photography and making videos for YouTube.

Gerald Galindez teaches language and literature at the senior high school department of Notre Dame of Tacurong College in Tacurong City, Sultan Kudarat. He was a fellow for poetry at the 2018 Davao Writers Workshop and the 26th Iligan National Writers Workshop (2019), where he won a Jimmy Y. Balacuit Literary Award. He is also the winner of the national poetry contest of the Pananaw magazine of the United Methodist Church in 2008 and of the 2017 Cotabato Province Poetry Contest. As a zinester, he wrote I, Alone and Ginapasaya Mo Ako and co-edited Kalimudan: Literary Works from Sultan Kudarat and The Best of Sulat SOX. He earned his bachelor’s degree in secondary education (major in English) from the University of Southern Mindanao in Kabacan, Cotabato Province. He also writes Christian songs.

Estrella Taño Golingay, of Surallah, South Cotabato, has a PhD in language education and is a retired professor of Notre Dame of Marbel University. In 1994, her poem “Si Nene at Ako sa Pagitan ng Gabi” won the first prize in the poetry contest of Home Life magazine.

Norsalim S. Haron is from Pikit, Cotabato Province, and teaches at Rajah Muda National High School in the same town. He is a graduate of Bachelor in Secondary Education (major in Filipino) at the University of Southern Mindanao in Kabacan, Cotabato Province.

Alvin Larida teaches physics and chemistry at Dole Philippines School in Polomolok, South Cotabato. He earned his bachelor’s degree from Notre Dame of Marbel University in Koronadal City, South Cotabato, and is currently finishing his master’s degree at Mindanao State University in General Santos City.

Ma. Isabelle Alessandra M. Mirabueno is currently a grade 12 (Science, Technology, Engineering, and Mathematics strand) student at the Quantum Academy in General Santos City, where she serves as the managing editor and editorial writer of the school publication.

Mubarak M. Tahir is a pure-blooded Maguindanao–Moro from Datu Piang, Maguindanao. He earned his Bachelor of Arts in Filipino Language cum laude at Mindanao State University in Marawi City. He won the third prize for Filipino Essay at the 2017 Palanca Awards, and his work has been published in journals, newspapers, and anthologies. Currently, he is a Filipino instructor at Mindanao State University in General Santos City.

EDITORS

Jude Ortega (Editor in Chief) is the author of the short story collection Seekers of Spirits (UP Press, 2018). He was a fellow for fiction in six writers workshops, including the 55th University of the Philippines National Writers Workshop (2016) and the 53rd Silliman University National Writers Workshop (2014). In 2015, he received honorable mention at the inaugural F. Sionil José Young Writers Awards and at the Philippines Graphic Nick Joaquin Literary Awards. He studied political science at Notre Dame of Marbel University in Koronadal City, South Cotabato, and currently stays most of the time in Isulan, Sultan Kudarat.

David Jayson Oquendo (Editor for Fiction) is from Polomolok, South Cotabato, and works in Davao City as an electrical engineer. He was a fellow for fiction at the 2018 Davao Writers Workshop and is a former editor in chief of the official student publication of Mindanao State University in General Santos City.

Andrea D. Lim (Editor for Poetry) is working as an editor for a publishing company in Cebu City while taking her master’s degree in literature at the University of San Carlos. She was a fellow at the 24th Iligan National Writers Workshop (2017) and is a former editor in chief of the official student publication of Silliman University in Dumaguete City, Negros Oriental. Her family lives in General Santos City.

Paul Randy P. Gumanao (Editor for Poetry) hails from Kidapawan City, Cotabato Province, and teaches chemistry at Philippine Science High School–SOCCSKSARGEN Region Campus in Koronadal City, South Cotabato. He was a fellow for poetry at the 2009 Davao Writers Workshop and the 2010 IYAS National Writers Workshop. He is a former editor in chief of the official student publication of Ateneo de Davao University, where he earned his bachelor’s degree and is finishing his master’s degree in chemistry.

Hazel-Gin Lorenzo Aspera (Editor for Nonfiction) is a registered nurse, artist, and writer. She spent her childhood in Cotabato City and is now based in Cagayan de Oro City. A fellow for literary essay at the 1st Cagayan de Oro Writers Workshop, some of her feature stories appear in the book Peace Journeys: A Collection of Peacebuilding Stories in Mindanao. Currently, she is Associate Director for Communications and Junior Fellow for Literary Essay of Nagkahiusang Magsusulat sa Cagayan de Oro (NAGMAC).

Jennie P. Arado (Editor for Nonfiction) is from Koronadal City, South Cotabato, and currently works for a newspaper in Davao City as editor of the lifestyle section. She earned her BA in English (major in creative writing) from the University of the Philippines–Mindanao and was a fellow for creative nonfiction at the 2016 University of Santo Tomas National Writers Workshop. Her story “Ang Dako nga Yahong sang Batchoy” won the South Cotabato Children’s Story Writing Contest in 2018.

Norman Ralph Isla (Editor for Play) is from Tacurong City, Sultan Kudarat, and a department head at Mindanao State University in General Santos City. He was a fellow for drama at the 2015 Davao Writers Workshop and at the 4th Amelia Lapeña–Bonifacio Writers Workshop (2019). Several of his plays have been staged in General Santos City and South Cotabato.

Magatos a Badas

By Mubarak M. Tahir
Fiction

So magatos ba tu a badas na di nin den mabago so paniniwala ko kano ginawa ko. Nasambiyan so mga di kaaya-ayang galbekan ko, ganito ako den. Dahil kung aden bo gamut sa petalon ninyong sakit ay nawget ko  den ginamot,  ugayd na wala . . .

*

Habang nakatayo sa harap ng salamin, napansin ni Rashid na hindi maayos ang pagkakatali ng malong sa kaniyang beywang. Itinali niya ulit ito hanggang makagawa ng isang malaking laso. “Kanisan!” bulong niya sa sarili habang nakangiti. “Ganda!”

“Watamama!” malakas na tawag sa kaniya ng kaniyang ama. “Nginan? Sasama ka o hindi?”

“Dakapan, E’ma!” sagot niya. “Sandali na lang ’to.”

Habang pumipilantik ang mga daliri, marahan niyang inilagay sa beywang ang mga kamay, at bahagya niyang itinaas ang balikat at baba. Naglakad siya na nakatingkayad. Huminto siya, kumaway-kaway, at ngumiti na halos abot tenga. Lumingon sa kanan at muling ngumiti.  Lumingon naman sa kaliwa, ngumiti, at kumaway-kaway ulit. Inikot niya ang buong kuwarto na sumasadsad ang laylayan ng malong, iniimadyin na nasa entablado siya, napapalibutan ng maraming ilaw na iba’t iba ang kulay habang hinihiyawan at pinapalakpakan ng mga tao. Muntikan na siyang matisod nang may kumatok.

“Uway!” gulat niyang sigaw. “Andiyan na ako!”

Mabilis niyang inalis ang malong na nakapalupot sa beywang, at muli niyang tiningnan ang sarili sa salamin. Huminga siya nang malalim. Tumayo siya nang maayos, matikas, at matapang na para bang handang makipagsuntukan. Saka muling huminga at napalunok.

Papunta sa padiyan si Rashid at ang kaniyang e’ma upang mamili para sa paghahanda sa unang araw ng Ramadhan. Dahil binata at nasa tamang gulang na siya, kinakailangan na niyang mag-ayuno bilang pagsunod sa pananampalatayang Islam. Habang sakay ng kalabaw ang dalawa, nakatawag-pansin kay Rashid ang tunog ng kulintang at agong. Ilang buwan na rin ang lumipas nang huli niyang marinig ang tunog ng mga ito, nang magkaroon ng pagdiriwang ng kasal sa padiyan.

Labis ang tuwa ni Rashid sa tugtog, at hindi niya namamalayang umiindayog na ang kaniyang katawan at pumipilantik ang mga daliri. Mula sa pagkayuko, iniangat niya ang kaniyang mukha. Nanigas bigla ang kaniyang kamay nang hampasin ito ng kaniyang e’ma. “Watamama!” Nanlilisik ang mga mata nito. “Gusto mong ipaguyod ko seka sa kabaw?”

Ang mga daliri ni Rashid na sumasayaw sa hangin ay biglang nawalan ng lakas. Tanging sakit na natamo mula sa ama ang tanging nararamdaman niya. Ang kaniyang nakaangat na mukha ay muli nang yumuko habang pilit na itinatago ang kaniyang luha sa sulok ng kaniyang mga mata.

Magtatanghali na nang marating nila ang padiyan. “Allahu Akbar! Allahu Akbar!” isang panawagan sa pagdarasal sa Dhuh’r para sa tanghali. Bago tuluyang mamili ay dumaan muna sila sa masjid sa padiyan upang magdasal.

“Mag-wudhu ka muna bago pumasok,” paalala ng kaniyang ama habang itinataas ang laylayan ng kaniyang pantalon upang maghanda para sa pag-a-abdas.

Naunang matapos sa pag-abdas ang kaniyang ama kaya nauna na rin itong pumasok sa masjid. Habang naghihintay na matapos ang ilan sa pag-a-abdas, nakatayo si Rashid sa gilid ng balon na pinagsasalukan ng tubig. Hindi siya mapakali sa mga oras na iyon. Sa kaloob-looban niya ay binabantayan siya ng lahat ng mga taong nasa kaniyang paligid, lalo’t lalaki lahat ang mga ito. Gusto niyang sundan ang kaniyang ama na nasa loob na, ngunit hindi pa siya nakapag-abdas. Mas lalong hindi siya napakali nang narinig niya ang usap-usapan ng ilang kalalakihan sa kaniyang likuran.

“Astaghfirullah!” sambit ng isang lalaki. “Bayot pala ang anak ni Kagi Tasil.”

“Uway!” tugon ng isang matandang lalaki na nakatingin kay Rashid. “Nagsasambayang pa, hindi naman tinatanggap ang dasal kasi bayot nga! Kung wata ko lang ’yan, matagal ko na ’yang kinatay.”

Labis na nanliit si Rashid sa kaniyang mga narinig. Mahigpit niyang ikinuyom ang kaniyang mga kamay na kanina lang ay pumipilantik ang mga daliri. Nahimasmasan lamang siya nang mapansing siya na ang susunod na mag-a-abdas. Kinuha niya ang lumang tabo at isinalok sa tubig sa balon. Nang mahugasan ang mga kamay at paa, agad siyang pumasok sa masjid upang sundan ang kaniyang ama.

Hapon na nang natapos sila sa pamimili ng kanilang kakailanganin sa pag-aayuno. Bago umuwi ay dumaan muna ang mag-ama sa isang kapehan.

“Assalamau alaykum, Bapa Tasil,” bati ng isang binata na nagsisilbing waiter. Kilala na ang ama ni Rashid sa kapehan na iyon dahil kaibigan nito ang may-ari at lagi itong nagmemeryenda rito.

Bitbit ng binata ang isang tray na may mainit na panyalam, dinangay, at kapeng netib. Inilatag nito ang mga ito sa harap ni Rashid. Agad napansin ni Rashid ang makapal na kilay ng binata na bagay sa singkit na mga mata nito.

“Jameel, maso baguhan ka lang dito,” siyasat ng ama ni Rashid.

“Uway, bapa,” sagot ni Jameel. “Kinaumanggay na nandito ako. Siya kubo kaginasu bakasyon nami.”

Nag-usap ang dalawa, at nakinig si Rashid. Nalaman niyang labing-walong taong gulang si Jameel, kasing-edad lamang niya. Nagkataon na bakasyon kaya nasa probinsiya ito at tumutulong sa kapehan. Laking Cotabato City ito, na halos isang oras ang layo sa Kitango, ang kanilang pamayanan sa Maguindanao.

Hindi maalis ni Rashid ang tingin kay Jameel. Matangos ang ilong nito at mamula-mula ang mga labi. Matangkad rin ito at malaman ang pangangatawan.

“Kanka den, wata!” sambit ni Bapa Tasil. “Kain na at nang makauwi na tayo. Naghihintay den si I’na nenka sa walay.”

“Ehhm! Ehhm, uway, E’ma,” sagot ni Rashid.

*

Isang mainit na palad ang nagpagising kay Rashid. Madaling araw na at kinakailangan na nilang kumain bago sumapit ang adzan. Habang pilit na nilulunok ang pagkain dahil sa sobrang antok ay nabanggit ng kaniyang e’ma ang pag-aaral niya sa kolehiyo.

“Samaya, watamama, na malapit na ang klase sa Inggles,” sabi ni Bapa Tasil. “Sa Cotabato ka den mag-aral.”

Tumango na lamang ang antok na antok na si Rashid, pero sa kaloob-looban niya ay masaya siya sa kaniyang narinig dahil matagal na niyang gustong mag-aral sa Cotabato City. Halos lahat ng nagkokolehiyo sa kanilang probinsiya ay sa Cotabato dumarayo.

Dugtong na paalala ng kaniyang e’ma, “Pero dapat uman Sabado at Sunday na mag-aral ka rin ng Arabic sa madrasah sa Cotabato.”

Pagkatapos kumain ay nagdasal sila bago bumalik sa pagtulog. Habang nakahiga ay hindi maiwasan ni Rashid na maisip si Jameel. Naglalaro sa bawat pagpikit niya ang singkit na mga mata nito at mamula-mulang mga labi. Nakadagdag pa ang matipuno nitong pangangatawan.

“Astaghfirullah!” sabi niya sa sarili habang nakayakap sa unan. “Allah ko, patawad. Puasa pa menem ngayon. Ayaw ko ma-invalid puasa ko. Gosh!”

Ngunit natalo ng kaniyang imahinasyon si Rashid.

*

“Allahu Akbar, Allahu Akbar, Allahu Akbar, Allahu Akbar. La Ilaha Illah Allahu Akbar. Allahu Akbar Wa Lillahil Hamdu,” hudyat ng pagtatapos ng araw ng Ramadhan. Kaya ang buong pamayanan ng Kitango ay naghanda sa malaking pagdiriwang na ito. Nagsimula na ring magtugtugan ang mga agong at kulintang. Napadalaw na rin sa padiyan ang halos lahat upang mamili ng mga ihahanda. Habang nakikipagsikan sa pamimili ay nakasalubong ni Rashid si Jameel na hirap na hirap sa pagbitbit ng mga pinamili.

“Masu gahirapan ka a, tulungan ko seka,” pagmamagandang loob ni Rashid kay Jameel na pumapatak na ang pawis sa bigat ng kaniyang mga dalahin.

“Shukran gayd, Rashid,” sabi ni Jameel.

“Paano mo natawan ang name ko?” pagtatakang tanong ni Rashid.

“Nabanggit kasi ni e’ma mo so kabagiskul nenka sa Cotabato,” paliwanag ni Jameel.

Nagkalapit sina Rashid at Jameel sa pagkakataong iyon. Bago tuluyang maghiwalay ng landas ang dalawa ay naimbita ni Rashid si Jameel na dumalaw ito sa kanilang handaan sa Eid’l Fitr.

Kinaumagahan ay araw ng Eid’ Fitr at lahat ng pamilya sa bayan ay may kani-kaniyang handaan. Pagkatapos ng pagdarasal ay agad umuwi si Rashid sa kanilang bahay upang tumulong sa kaniyang i’na sa paghahanda. Nang matapos ang paghahanda ay lumabas siya at tumambay sa daang nasa harap ng kanilang bahay. Minsan ay tinitingnan niya ang kaniyang relo.

Labas-masok siya sa bahay. Napapatakbo siya kapag may humihintong motorsiklo sa harap ng bahay. Palubog na lamang ang araw ngunit wala pa rin ang taong inaasahan niya.

*

Makalipas ang dalawang linggo ay pasukan na, kaya naman ay ihinatid ni Bapa Tasil si Rashid sa Cotabato para makapag-enroll ito sa kolehiyo at mahanapan ng boarding house. First year college pa lamang si Rashid sa kursong nursing kaya hindi pa nito kabisado ang lahat ng transaksiyon sa pinapasukang paaralan. Nahirapan siya sa unang linggo ng pasukan lalo’t wala itong kakilala.

English subject ang unang klase niya, Section G.E, Room 10. Kinakabahan man sa unang pagkakataon ay may halong pananabik ang kaniyang naramdaman. Nadatnan niya ang ilang mag-aaral sa klasrum na noon ay hinihintay ang kanilang propesor. Umupo ito at tahimik na kinuha ang kaniyang bolpen at papel.

“English 1, Section G.E?” tanong ng isang binatang lalaki.

Biglang napahinto sa pagguhit si Rashid. Napalingon siya at bumungad sa kaniyang paningin ang mukha ni Jameel. Biglang mas lumakas ang tibok ng kaniyang pusong kanina pa kinakabahan. Mas lalo siyang nabighani nang makita ang maayos at malinis na pananamit ni Jameel.

“Seka besen inan, ikaw pala ’yan!” gulat na sabi ni Jameel. “Klasmeyt ta besen, Rashid?”

“Uway,” matipid na sagot ni Rashid na halos hindi makatingin sa kaniyang kausap.

“Uway besen, ampon bu a, sorry di ako nakapunta sa handaan ninyo kanu puasa a tu. Na-busy kami sa walay ba. Dala i tu, okey bun. Dapat na libre nen ako nenka dahil hindi ka sumipot.”

Upang makabawi si Jameel sa kaibigang hindi nasipot noon, inanyaya niya si Rashid na sa labas sila mananghalian.

“Endaw ta besen?” sabi ni Rashid. “Saan ba ’yan? Baka kasi pag lumabas pa tayo ay mali-late na tayo sa next subject natin.”

“Malanggan ta bu man, mabilis lang naman.” ani Jameel. “Libre ko man seka bilang sorry ko sa ’yo.”

Hindi pinalagpas ni Rashid ang pagkakataon na makasama si Jameel. Habang binabaktas ang kalyeng papunta sa Al-Noor Mall ay hindi maiwasang magtawanan at magbiruan ang dalawa. Minsan ay hindi rin maiwasan ni Jameel na akbayan ang kaibigan habang naglalakad.

Mas lalong nagkalapit ang dalawa mula nang naging magkaklase sila lalo’t pareho sila ng kursong kinukuha. Nagtutulungan din sila sa kanilang mga asaynment. Kapag gipit ang isa sa kanila ay naghihiraman na lamang sila ng pera para may maipantustos habang hindi pa dumarating ang allowance.

Nagkaroon ng Acquaintance Party ang block section nina Rashid at Jameel kaya naman pagkatapos ng party ay nagkayayaan ang buong klase nila na mag-night swimming. Nagkatuwaan ang lahat. Pagpasok pa lamang sa resort ay tumalon na ang iba sa pool. Ang ilan nama’y agad tinungo ang tindahan upang bumili ng pagkain at maiinom na Red Horse at Emperador. Nagulat si Rashid sa nagaganap. Hindi niya inakala na ganito ang kaniyang masasaksihan. Kailanman ay hindi niya ito naranasan lalo’t laking probinsiya siya. Sa loob niya ay may pangamba ngunit may kalayaan siyang nadarama.

“Okey ka bun, enjoy tayo!” anyaya ni Jameel. “Ganito talaga siyaba! Let’s party!”

Biglang hinubad ni Jameel ang kaniyang T-shirt at pantalon, tumakbo, at tumalon sa pool. Saglit siyang umahon sa pagkakaligo at inanyaya si Rashid na maligo.

“Diyaku! Ayoko!” sabi ni Rashid habang panakaw na tumitingin sa lantad na katawan ni Jameel. “Maya na! Matenggaw gayd.”

Nakaramdam ng pag-init ng katawan si Rashid, ngunit ayaw niya itong pansinin dahil alam niyang haram ang kaniyang nararamdaman. Sa isip niya, ito ay isang fitnah lamang ng shaytan na kailangan niyang ipagbuno. Gusto na niyang umalis ngunit ayaw naman niyang masabihan siya ng kaniyang mga kaibigan na KJ, lalo na ni Jameel.

Nagkayayaan ang magkakaibigan na inumin ang kanilang biniling isang bucket ng Red Horse at dalawang Emperador.

“Umiinom ka? Su benal man,” tanong ni Rashid kay Jameel na hawak-hawak ang isang bote ng Red Horse.

“Saguna bu man, ngayon lang to! Tawbat ta bu, mapapatawad naman tayo ng Allah.” Tumatawa si Jameel habang ibinubuhos ang Red Horse sa baso.

Hindi napilit ng magkakaibigan na uminom si Rashid, kaya’t nanood na lamang siya kung paano uminom at dahan-dahan nahihilo ang mga ito dahil sa tama ng alak. Mas lalo siyang nabahala kay Jameel na nagsisimula nang mahilo at nagsasalita ng kung ano-ano.

Madaling araw na nang matapos mag-inuman ang lahat. Lahat ay tila bangkay na nakaratay sa sahig na kahit anong pilit na paggising ay wala nang lakas upang tumayo at maglakad. Sa pag-aalala ni Rashid sa mga kaibigan ay pinakiusapan niya ang may-ari ng resort na bantayan ang mga kaibigan. Ngunit mas nabahala siya sa kaibigang si Jameel. Naisip niyang alalayan na lamang si Jamel upang maiuwi ito sa kani-kanilang boarding house.

Akay-akay si Jameel ay nagpahatid sila sa habal-habal papunta sa kanilang boarding house. May kamahalan man ang pamasahe dahil madaling araw, mas mainam nang makauwi sila nang ligtas at maayos. Unang huminto sa boarding house ni Jameel ang habal-habal upang ibaba siya ngunit dahil curfew, sarado na. Dinala na lamang ni Rashid si Jameel sa tinutuluyan niya.

Marahang pinahiga ni Rashid ang kaibigan sa kama. Kumuha siya ng tuwalya at ipinampunas ito sa katawan ni Jameel. Nanginginig ang kamay niya habang pinupunasan ang bahagi ng katawan ni Jameel. Lumakas ang pagpintig ng puso ni Rashid na may halong kaba. Kailanman ay hindi siya nakaramdam ng ganoong kaba. Ngunit sa kalooban niya ay may nagpupumiglas na init sa kaniyang katawan. Mas lalo siyang nagulat nang hawakan ni Jameel ang kaniyang nanginig na kaliwang kamay at inilagay sa puson nito. Tumayo si Rashid, inilagay ang tuwalyang kaniyang hawak sa upuan, at pinatay ang ilaw. Muli niyang inilapat ang kaniyang nanginginig na kamay sa katawan ni Jameel.

*

“Assalamu alaykum!” panawagan ng imam mula sa masjid. “Bedtawagan nami su mga suled nami na mga Muslim na babae endu lalaki, bata endu matanda na saksihan ang pagpaparusa sa dalawang binatang nagkasala sa agama Islam.”

Dumating na ang araw na kinatatakutan ni Rashid. Ito ang araw na nakatakdang pagbayaran nila ni Jameel ang kanilang ginawa sa harap ng kanilang mga magulang, kamag-anak, kaibigan, at kakilala sa buong bayan ng Kitango, Maguindanao. Paparusahan sila sa pamamagitan ng paghampas sa buong katawan nila ng dulo ng dahon ng niyog na may mga tinik. Haharap ang dalawa sa entabladong sinadyang ipinagawa upang doon sila tatayo habang hinahampas. Sandaang beses silang hahampasin.

“Astaghfirullahil adezeem, ya Allah ampon ako,” paggunita ni Rashid habang nakayukong umaakyat ng entablado at nakasuot ng lambong na puti.

Marahang inilatag ni Rashid ang kaniyang mga kamay sa isang mesa habang nakaharap ito sa mga tao ngunit hindi niya magawang tumingin sa kanila lalo’t nasa harapan niya ang kaniyang e’ma at i’na. Isang malakas na hampas ang naramdaman niya na gumising sa kaniyang nanghihinang katawan. Napatingala siya sa labis na sakit na dumatal sa manipis niyang balat. Napatingin siya sa harap. Mga mata ng mga taong mapanghusga ang kaniyang nakikita. May nagbubulungan, humihiyaw, at nagmumura. Sumunod ang isa pang malakas na hampas. Habang tumatagal ay mas lalo itong lumalakas at ramdam na niya ang hapdi nito. Dahan-dahan na rin umaakyat ang hampas sa kaniyang braso.

“Aday! Aday! Adaaaaaaaay!” malakas na sigaw ni Rashid kasabay nang pagpatak ng kaniyang mga luha. “Di ko den balinganan. Tama na! Di ko na uulitin. Aday!”

Sa ibaba ng entablado ay ang kaniyang mga magulang na maluha-luha na lamang. Nais man nilang pigilan ang parusa, para sa kanila at sa katuruan ng Islam, ito ang tamang gawin upang hindi sila tularan ng iba.

“Maganda i nan sa mga bayot! Parusahan pa sila!” sigaw ng isang lalaking nanabako sa gilid ng entablado habang nagmamasid sa pagpaparusa kay Rashid.

Hindi nakayanan ng i’na ni Rashid ang pangungutya na kaniyang naririnig kaya nahimatay ito. Agad itong dinala sa loob ng masjid nang mahimasmasan.

Halos hindi na makahinga si Rashid sa tinatamasang hampas. Nanghilamos na rin siya ng kaniyang mga luha. Habang tinatanggap ang bawat hampas ay hindi na niya batid pa ang sakit nito kundi ang hapdi ng kahihiyang kaniyang kinakaharap. Mas masakit ang nararamdaman ni Rashid para sa sama ng loob na kaniyang naibigay sa magulang. Isang matinding hampas pa ay biglang pumukol sa kaniyang gunita ang gabing dahilan ng kaniyang pagdurusa ngayon.

*

Hinimas-himas ni Rashid ang dibdib ni Jameel. Isang mainit na balat ang kaniyang naramdaman. Marahan na rin niyang hinimas-himas ang puson ni Jameel na nagpapaungol kay Jameel nang mahina. Itinulak ni Jameel ang ulo ni Rashid pababa at hinayaan niya itong paglaruan ang kaniyang kabuuan.

“Nginan?” gulat at may pandidiring tanong ni Ustadz Musa, ang nagmamay-ari ng boarding house. “Ano to? Astagfirullah!”

Nakaligtaang i-lock ni Rashid ang pinto. Nawala rin sa isipan niya na tuwing madaling araw ay umiikot si Ustadz Musa sa buong boarding house at sinisigurong nakasara ang bawat pinto ng mga silid.

“Mga saytan kayo! Tayo kayo d’yan! Kalalaki ninyong mga tao, ganyan ginagawa ninyo sa bahay ko! Kaya pala minamalas na ’to!”

“Ampon kami, ustadz. Patawad,” sumamo ni Rashid na dali-daling tumayo mula sa pagkakasubsob kay Jameel.

Habang si Jameel naman ay sinisikap na mahimasmasan at tumayo. Pasuray-suray na lamang itong humingi ng tawad sa galit na ustadz.

Buong gabing binantayan ni Ustadz Musa ang dalawa habang tinatawagan ang mga magulang ng dalawa. Kinaumagahan ay sinundo sina Rashid at Jameel ng kanilang mga magulang. Nakatanggap ng isang malakas na suntok ang dalawa mula sa kanilang mga ama.

“Pakayaya kano duwa!” maiyak-iyak na sabi ng ama ni Rashid. “Nakakahiya kayo! Ito pala ang ginagawa ninyo, hindi na kayo natakot sa Allah.”

Naiyak na lamang sa sulok ang ina ni Rashid habang nanggagalaiting nakatitig naman ang ama ni Jameel sa kaniyang anak.

“Prepara kano duwa,” mahinahong paalala ng ama ni Rashid. “Maghanda kayo sa inyong parusa ng mga imam sa bayan. Gustuhin man naming itago ang ginawa ninyo pero hindi ito tama. Magsabar na lang tayo, magtiis na lamang tayo.”

Isang malakas pa na hampas ang nagpabalik sa gunita ni Rashid. Ramdam niyang natinik na ng niyog ang kaniyang balat. Isang malakas na pagkuyom ang kaniyang naigaganti. Sa kaloob-looban niya ay kung hindi lamang sila nadatnan ng may-ari ng boarding house na isang ustadz ay hindi mabubunyag ang ginawa nila ni Jameel, lalo’t pareho nila itong ginusto. Pero hindi niya maipagkakailang kahit hindi man sila nahuli ay hindi sila makakatakas sa mata ng Allah.

*

Sa bawat kantong nadaraanan ni Rashid ay pangalan niya ang kaniyang naririnig. Bulong-bulungan ang kanilang ginawa ni Jameel. May tumatawa, nangungutya, at nagmumura.

“Pamagayasi kanan, bilis!” utos ng kaniyang inang umiiyak habang sakay ng motorsiklo.

Isang mahigpit na yakap ang ibinalot ni Babo Amina sa kaniyang anak na si Rashid. Ramdam niya ang kahihiyang ibinabato sa kanila ng buong bayan pero nauunawaan niya ito bilang isang Muslim. Nagtalukbong na rin si Rashid ng malong nang hindi niya masilayan ang bawat dinaranas nilang pangungutya.

Pagdating na pagdating sa bahay, agad na pumasok sa kuwarto niya si Rashid. Umupo sa kaniyang kama, humarap sa salamin, at pinagmasdan ang sarili. Isang mukha ng kahihiyan ang kaniyang nakikita.

Kinaumagahan, mataimtim na nagdasal ng Sub’h si Rashid. Hindi pa man tuluyang sumisikat ang araw ay nagpalit siya ng damit. Hinanap niya ang kaniyang malong. Napansin niyang pinalitan ito ng malong na makintab na hindi pangkaraniwang inilalabas sa mga karaniwang araw. Nangiti siya. Tumayo siya sa harap ng salamin. Nagpalit siya ng malinis na damit na isinuot niya noong Eid’l Fitr— malinis, bago, at mabango. Kinuha niya ang makintab na malong. Mas matibay ito kaysa dating ginagamit niya. Hinanap niya ang dalawang dulo nito at tinupi. Muli siyang ngumiti. Lumingon sa kanan at kaliwa. Naglakad siya paatras upang pagmasdan ang kaniyang sarili. Hawak-hawak pa rin niya ang makintab na malong. Naisip niyang hindi na sa beywang ito gagamiting panali. Sa isip niya ay mas may nababagayan ito bilang panali, hindi na isang laso kundi isang karaniwang panali na lamang na kaniyang gagamitin ngayon.

“Astaghfurullah, ya Allah ampon ako nenka,” bulong niya sa sarili. “Patawad sa gagawin ko.”

Huminga siya nang malalim. Matagal niyang pinagmasdan ang sarili sa salamin habang nakakuyom ang kaniyang mga kamay. Sa kalooban niya kailanman ay hindi mapapalaya ng isa pang pagkakamali ang kaniyang sarili. Binitawan niya ang malong. Tumayo siya.

“Lilisanin ko muna ang inged, ang pamayanang ito hangga’t sa tuluyan nang maghilom ang sakit. Babalik na lamang ako kung may pagtanggap na sa isang katulad ko,” huling sambit ni Rashid.

Editor and Contributors

EDITOR

Jude Ortega is the author of the short story collection Seekers of Spirits (University of the Philippines Press, 2018) and has been a fellow for fiction at two regional and four national writers workshops. In 2015, his stories received honorable mention at the inaugural F. Sionil José Young Writers Awards and at the Nick Joaquin Literary Awards. He is from Senator Ninoy Aquino, Sultan Kudarat.

CONTRIBUTORS

Jade Mark B. Capiñanes earned his bachelor’s degree in English at Mindanao State University in General Santos City. He has been a fellow for essay at the 2016 Davao Writers Workshop and the 2017 University of Santo Tomas National Writers Workshop. His “A Portrait of a Young Man as a Banak” won third prize at the Essay Category of the 2017 Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature.

Gerald Galindez teaches at Notre Dame of Tacurong College in Tacurong City, Sultan Kudarat. His poem “San Gerardo and the Exocotidae” is the winner of the 2017 Cotabato Province Poetry Contest. His poetry zine I, Alone was featured in the 2017 SOX Zine Fest.

Kwesi M. Junsan is a licensed veterinarian from Koronadal City, South Cotabato. Aside from writing, reading, and regular musings, he is taking MA Media Studies (Film) at the University of the Philippines Diliman and Sertipiko sa Panitikan at Malikhaing Pagsulat sa Filipino at Polytechnic University of the Philippines.

Mariz J. Leona is an AB English student at Mindanao State University in General Santos City. Her essay “First Aid” is the winner of the 2017 Sultan Kudarat Essay Contest. She is from Lambayong, Sultan Kudarat.

Mubarak M. Tahir was born in the village of Kitango in Datu Piang, Maguindanao. He earned his Bachelor of Arts in Filipino Language (cum laude) at Mindanao State University in Marawi City. He lived in General Santos City when he taught in the campus there of his alma mater. His essay “Aden Bon Besen Uyag-uyag” won the third prize for Sanaysay at the 2017 Palanca Awards. Currently, he is teaching at the Davao campus of Philippine Science High School.

June 2018 (Issue 22)

Introduction by Paul Randy P. Gumanao

FICTION
I’ll Be Home for Christmas by Erwin Cabucos
Manika by Mubarak Tahir

POETRY
Layers by Christine Joy G. Aban
To recreate that which I had seen in a dream by Almira Caryl Jane A. Calvo
Astral Demise by Florence Dianne D. Samson
Antler Series by Julius Marc Taborete
Makeup Kit by Mubarak Tahir

PLAY
Liar Goes to Hell by Allan Ace Dignadice

Editors and Contributors

Manika

By Mubarak Tahir
Fiction

Marahang iniangat ni Niño ang kaniyang maninipis na braso saka kinapa-kapa ang kaniyang kumot. Nang makita niya ang dulo ng kumot, dahan-dahan niya itong itinali sa kaniyang payat na balakang. Humarap siya sa salamin. Napansin niyang hindi maayos ang pagkakatali sa kumot kaya inulit niya hanggang sa isang malaking laso ang kaniyang nabuo. Ngumiti-ngiti siya habang nakapamewang ang dalawang kamay. Yumuko siya. Hinila ang laylayan ng kumot. Umatras nang kaunti. Humakbang paharap nang marahan. Mabilis na umikot. Huminto, kumaway-kaway, at ngumiting halos abot-tainga. Nakatayo siya ngayon sa harap ng salamin na para bang nasa entabladong puno ng maraming ilaw na iba’t iba ang kulay.

Ganito ang mga eksena sa loob ng kuwarto ni Niño tuwing umaga. Hindi pa man sumisikat ang araw, maaga na siyang gumigising. Bukod sa pagrampa sa harap ng salamin, kinakailangan niyang gumising nang maaga upang maghanda sa mga gagawin sa maisan.

Nang makapag-agahan, nagmadaling isinuot ni Niño ang kaniyang lumang damit na isinusuot lamang niya kapag nagtatrabaho sa maisan. Halos hindi na malaman ang kulay ng damit dahil sa mga mantsa ng putik. Bitbit ang isang lumang galon ng tubig at isang supot ng nilagang saging, binagtas niya nang walang sapin sa mga paa ang mabatong daan kasama ng iba pang magsasakang patungo sa maisan. Yumuyugyog ang bolong nakatali sa kaniyang tagiliran. Bakas naman ngayon sa kaniyang mukha ang kasiyahan dahil sa nakikitang makukulay na paruparo, ngunit minsan ay mahigpit na nakatikom ang mga tuyo niyang labi dahil sa pagkabagot. Sa bandang huli, napabuntonghininga siya saka iniangat ang nakayukong ulo—isang araw na naman ng pakikipagbuno sa maisan.

“Paano ‘yan, hanggang dito lang kami,” pagpapaalam ng isang matandang lalaki habang humihithit ng tabako.

“Sige po, Mang Agkog,” ang malumanay na tugon ng Niño na pawisan ang noo.

Tuluyang naghiwalay ng landas sina Mang Agkog at Niño. Tinungo ng bawat isa ang kani-kaniyang maisang pagtatrabahuan.

Huminga muna nang malalim si Niño bago dahan-dahang iniangat ang mga balikat habang mahigpit na hinawakan ang bolo. Yumuko siya at marahang isinubsob ang dulo ng bolo sa lupa. Humihinto siya minsan, lalo na pag nagsimula nang uminit ang araw. Ramdam na rin niya ang pag-init ng singaw ng lupang kaniyang binubungkal. Napalunok siya sa pagkauhaw. Agad niyang kinuha sa tabi ng mayayabong na damo ang kaniyang baong tubig. Tumingala siya kasabay nang pag-angat ng galon. Ibinuhos niya nang marahan ang tubig sa kaniyang tuyong mga labi. Nagpatuloy sa pagbubunot ng damo at pagbubungkal ng lupa ang batang lalaki. Wala siyang inaksayang sandali.

Hapon na nang umuwi si Niño kaya naman laking saya niya kapag natatanaw na sa di kalayuan ang kanilang bahay. Isa itong barong-barong na tila matagal nang inabandona, yari sa nilalang dahon ng niyog ang bubong, at pinagtagpi-tagping luma at buluking mga tabla ang dingding. Naglaho ang kanyang ngiti nang may sumigaw sa kaniyang likuran.

“Hoy! Baklang Mais!” sigaw ng isang lalaki na sakay ng bisikleta.

Hindi kumibo si Niño. Nagpatuloy lamang siya sa paglalakad ngunit hindi siya nito tinatantanan hanggang sa hinarangan siya nito ng bisikleta. Hindi alam ni Niño kung ano ang kaniyang magiging hakbang. Namumutla na rin ang kaniyang nanginginig na tuyong mga labi. Biglang pumasok sa kaniyang isipan na kumaripas ng takbo papalayo sa batang lalaki. Habang matulin na tumatakbo, hindi niya namamalayang pumapatak na rin ang kaniyang mga luha.

“Anak! Ano’ng nangyari sa ‘yo?” gulat na tanong ni Aling Mila na abala sa pagsasaing ng hilaw na saging.

Agad na pinaupo ni Aling Mila ang pawisan at namumutlang anak. Binigyan niya ito ng tubig. Halos ilang patak lamang ng tubig ang kumapit sa mga labi nito dahil sa matinding pagkatakot. Niyakap na lamang nito ang nanginginig nitong mga tuhod.

Kinaumagahan, balisa si Niño dahil sa sinapit. Habang nakaupo sa tarangkahan ng kanilang bahay at nakatulala, nilapitan siya ng kaniyang ina.

“Niño, anak. Bakit ka tulala?” mahinahong tanong ni Aling Mila kahit nababahala.

Alam ni Aling Mila ang kalagayan ni Niño. Hindi ito ang unang beses na nakita niya ang anak na umuwing takot na takot at umiiyak. Minsan na ring naikuwento sa kaniya ng mga kumare sa bayan ang panunukso at pananakot ng ibang tao kay Niño dahil sa kilos nito.

“Nay, pag bakla po ba, walang karapatan maging masaya? Na maging normal?” pagaralgal na tanong ni Niño sa ina.

Hindi nakakibo si Aling Mila sa tanong ng anak. Napabuntonghininga na lamang siya habang hinahaplos ang likod ng anak at magkatinginan silang dalawa. Naisin mang sagutin ni Aling Mila ang tanong ng anak, hindi niya alam kung papaano ito sasabihin. Siya mismo ay hindi alam ang wastong sagot.

Bago pa man magtanghali, naisipan ni Niño na muling tumungo sa maisan upang tapusin ang kaniyang paglilinis. Matamlay niyang binagtas ang daan patungo sa maisan. Habang naglalakad sa mabatong daan, may biglang naalala siya.

Hapon noong pauwi na siya galing sa bahay ni Mang Agkog, namangha siya sa kaniyang natagpuan—isang babaeng manika na halos lasog-lasog na ang katawan. Balot ito ng putik. Buhol-buhol ang buhok. Gula-gulanit ang damit na kulay rosas. May sugat din ang magkabilang mukha at may hiwa sa bandang noo. Nilapitan ito ni Niño at marahang hinaplos-haplos ang pisngi.

“Ang ganda mo siguro noon. Kawawa ka naman,” pabulong na sabi ni Niño habang hawak-hawak niya ito. “Dadalhin kita sa bahay, papaliguan, at papalitan natin ang gusgusin mong damit,” dugtong pa niya habang nakangiti.

Masayang naglalakad si Niño habang hawak-hawak ang napulot na manika. Minsan napapaindak ito sa tuwa at napapaugong. Hindi namamalayan ni Niño na may sumusunod sa kaniyang ilang batang lalaki na kasing-edad lamang niya. Napalingon lamang siya nang tinamaan ang kaniyang batok ng maliit na batong itinapon ng mga ito. Napapikit siya sa sakit.

“Bakit may manika ka?” tanong ng isang batang lalaki na sadyang pinalaki ang mga mata para manakot.

“Bakla ka ‘yan, tol!” tugon ng isa pang bata.

Nilapitan ng tatlong batang lalaki ang hindi makakibong si Niño at tinangkang hilahin ang manika. Nagpumiglas si Niño. Mahigpit niyang hinawakan ang nag-aagaw-buhay niyang manika.

Boog!

Isang malakas na suntok sa sikmura ang nagpabitaw sa kaniyang mahigpit na pagkakahawak sa manika.

“Aray ko!” sigaw ni Niño nang matisod pa siya sa matulis na bato habang naglalakad. Bumalik siya sa kaniyang ulirat.

Napansin niyang nasugatan ang maputik na kuko ng kaniyang daliri sa paa. Tanging kaliwang kamay na lamang ng manika ang naiwan sa kaniyang nanginginig na kamay sa panahong iyon.

Nagpatuloy sa paglalakad si Niño hanggang marating niya ang maisan. Inilagay niya ang kaniyang baong tubig sa gilid ng pilapil at sinimulan na niyang maglinis ng mga ligaw na damo. Ilang oras din ang kaniyang inilaan sa paglilinis nang mapansin niyang malawak na rin ang nalinisan. Huminto siya at naupo sa tuyong pilapil. Habang namamaypay gamit ang kaniyang lumang salakot, may biglang sumagi sa kaniyang isip. Agad niyang iniligpit ang mga gamit niya sa paglilinis. Isinuot niya ang salakot at kumaripas ng takbo bitbit ang bolo at lalagyan ng tubig. Mangiti-ngiti siya.

Narating ni Niño ang batis. Mula nang magtrabaho siya sa maisan, hindi na rin siya nakakapaglibang dito upang maligo. Natatakpan ang batis ng mayayabong na dahon ng mga halaman at punongkahoy na nakapalibot dito. Hindi siya nagdalawang-isip na hubarin ang kaniyang lumang damit. Tumalon at nagtampisaw siya sa batis na tila isang bibe na ilang linggong hindi nakakapagtampisaw sa tubig. Napapahalakhak siya minsan. Nalilibang din siyang manghuli ng maliliit na hipon. Pinaglalaruan niya ang mga suso at kuhol. Nang maramdaman niya na ang pagod, nagpahinga siya sa paanan ng malaking puno na sumasadsad ang malaking ugat sa batis.

Habang masayang ibinababad ang mga paa sa daloy ng tubig, naalala niya ang kauna-unahan niyang manika. May namuo sa kaniyang puso. Gusto niyang magkaroon muli ng manika. Kumuha siya sa tabi ng mamasa-masang putik. Dahan-dahan niya itong inilapat sa kaniyang magagaspang na palad, pinisil-pisil, at idiniin nang marahan. Gumawa siya ng isang maliit na bilog. Kumuha siya ng matulis na sanga at ipinang-ukit niya ito sa bilog na putik. May dalawang mata, isang ilong at labi, dalawang guhit at may kilay na. Humulma rin siya ng dalawang paa at dalawang kamay at ikinabit niya ito sa parihabang anyo na gawa sa putik. Ipinagpatuloy niya ito hanggang makabuo siya ng isang babae. Ibinilad niya ito. Mangiti-ngiting niyang pinagmamasdan ito habang hinihintay na matuyo. Nang matuyo na ay marahan niya itong inilagay sa isang dahon, itinabi, at tinakpan ng salakot.

“May kulang pa ata,” sambit pa niya.

Pumitas siya ng iba’t ibang uri ng dahon at pinagtagpi-tagpi. Bumunot din siya ng matitibay na damo. Nang mapansin niyang kumpleto na ang kaniyang kinakailangan, muli niyang kinuha nang buong ingat ang imaheng kaniyang itinago. Mula bewang, dinikitan niya ito ng mga dahon na kulay-pula at dahan-dahan niyang pinaikutan ng damo bilang panali rito. Ang itaas na bahagi ay nilagyan naman niya ng manilaw-nilaw na dahon na nagsilbing damit ng imahen.

“May naisip akong ipapangalan sa ‘yo. Nina! Tama, Nina,” buong galak na wika ni Niño habang nakahimlay sa kaniyang putikang palad ang imaheng itinuturing niya ngayong isang manika.

Magdadapithapon na nang makauwi si Niño sa kanila. Laking gulat ng kaniyang ina nang makita niyang masaya ang kaniyang anak.

“Anak, masaya tayo ngayon, a,” puna ni Aling Mila sa anak na mangiti-ngiti habang naghuhugas ng kamay sa banggerahan.

Ngiti ang naging tugon lamang ni Niño.

Araw ng Sabado. Walang mga gawain sa maisan kaya nagpaalam si Niño sa kanyang ina na pupunta sa bayan. Dala niya ang kaunting halaga ng perang kaniyang naipon buhat nang magtrabaho sa maisan. May kalayuan din ang bayan sa kanilang bahay ngunit mas pinili niyang maglakad na lamang. Kinakapa niya minsan sa bulsa ang imaheng kaniyang hinulma at biglang mangingiti. Hindi rin niya alinta ang mainit na sikat ng araw. Mag-iisang oras bago niya narating ang bayan. Wala siyang inaksayang oras. Lumingon-lingon siya. Nilibot niya ang mga kalye at nang mapansin niyang hindi niya mahanap ang kaniyang hinahanap ay nagtanong-tanong ito.

“Ginoo, saan po ba rito ang bentahan ng mga manika?” magalang na tanong ni Niño sa isang lalaking nasa gilid ng daan na naninigarilyo.

“Nanakawan mo? Pero lalaki ka naman. Baka naman bakla ka,” malakas na tugon ng lalaki habang nakatutok ang dalawang mamula-mulang mga mata nito kay Niño.

Natakot si Niño kaya agad niyang nilisan ang lalaki. Sa kaniyang paglalakad, napatingin siya sa isang gusali. Agad niya itong tinungo. Laking gulat niya nang makitang puno ito ng mga laruan. Iba’t ibang uri ng laruan. May panlalaki at pambabae. May nakakatawag-pansing mga kulay. May maliliit at malalaking hugis. Halos hindi siya mapakali sa galak dahil sa mga nakikita niya. Palingon-lingon siya. Taas-baba ang pagtingin. Sabik na sabik siyang pumasok dito.

Akmang papasok na siya nang bigla siyang hinarang ng guwardiya.

“Hoy! Bawal dito ang batang lansangan,” pambungad ng guwardiya.

“Kuya, may titingnan lang po sa loob,” pagsusumamo niya.

“Bakit? May pambili ka?” pasubali ng guwardiya habang itinutok ang batuta sa ulo ni Niño. “Alis! Alis!”

Hindi na nagpumilit pa si Niño. Inikot na lamang niya ang buong labas ng tindahan. Mabuti na lang gawa sa salamin ang dingding nito kaya kita pa rin ang loob nito. Sa loob ay may mga batang masayang naglalaro at namimili ng mga laruan kasama ang kanilang magulang. Maluha-luha niyang pinagmamasdan ang mga ito. Hanggang tingin na lamang siya mula sa labas.

Sa kaniyang patuloy na pagmamasid sa loob, may umagaw sa kaniyang pansin. Tinutukan niya ito na halos hindi na siya kumukurap. Nanlaki talaga ang kaniyang mga mata. Ang kanyang hinahanap at hinahangad ay natagpuan niya. Nakabitin ito. Kulay pula at kaakit-akit ang makukulay nitong palamuti sa damit. Kulay ginto ang buhok. Pula ang mga labi at makakapal ang pilikmata. Kay gandang manika na para bang kinakawayan siya nito. Marahan niyang inilapat ang kanyang magagaspang na palad sa salamin ng tindahan, na kung hindi lamang matibay ay nasira na dahil sa pagkakadiin ng kaniyang kamay.

Hindi niya namalayang papalapit na sa kaniyang likuran ang guwardiyang nanlilisik ang mga mata habang mahigpit na hawak ang batuta. Hinawakan ng guwardiya ang likod ng damit ni Niño. Nagulat at maluha-luha si Niño. Nagpumiglas siya ngunit mas lalong hinigpitan ng guwardiya ang pagkakahawak sa kaniya. Nasasakal na siya ng kaniyang damit. Pinagpapawisan na siya.

Muli nagpumiglas si Niño ngunit malakas ang guwardiya. Malakas ang pagkakasipa at pagkakatapon nito sa kaniya papalayo sa kaniyang kinatatayuan. Humampas sa magaspang at mabatong daan ang kaniyang mukha. Tuluyang siyang napaluha at namilipit sa sakit. Marahan siyang tumayo dahil sa sakit na tinamo. Nang makatayo, pinagpag niya ang lumang damit na nabalot ng alikabok at tuyong putik. Paika-ika siyang pumunta sa tabi habang nakatitig sa guwardiyang nangingiti-ngiti pa dahil sa nangyari.

Muli niyang ibinaling ang kaniyang paningin sa tindahan. Napabuntonghininga na lamang siya habang nanginginig ang buong katawan. Napansin niyang pumapatak na pala ang butil ng mga luha sa kaniyang hawak-hawak na imahen ng manika.

Hindi man niya nahawakan at nakuha ang minimithi ay sapat na sa kaniyang nasilayan ito. Iiwan niya ang bagay na iyon na umaasang maaangkin ito sa kaniyang pagsisikap at pagsasakripisyo.

Habang naglalakad nang paika-ika, mas lalong lumakas ang paniniwala ni Niño na hindi magtatapos ang kaniyang mga ninanais sa buhay sa isang lipunang malupit at mapanghusga. Na kinakailangan niyang itayo at iangat ang kanyang sarili sa pinakamabuting paraan. Na igagalang din ang kaniyang pagkatao. Na wala siyang sakit na dapat kamuhian at pandirian ng lahat.

Makeup Kit

By Mubarak Tahir
Poetry

Sa manipis na balakang itinali
At nabuo ang malaking lasong
Sa sahig sumasadsad nang malaya,
Hindi ng kaniyang kaluluwa.

May buhay ang mga daliring
Kumakawala sa musika ng lungkot.
Bawat pilantik ay patak ng luha.
Bawat pagngiti ay sinturon ng diyablo.

Nakapinta ang imahen sa salaming
Manikang inabandona ang nakikita.
Lantad sa pisngi ang maitim na lipstick
Kaya di makangiti at makahalakhak.

Boy!
Sigaw ng dumagundong na tinig.
Mga mata’y pula at nanlilisik,
Lantad na ang ugat ng mga braso.
Handa nang kumawala
Sa nagmamakaawang kaluluwa.

Napalitan ang maitim na lipstick
Ng pulang lip balm
Na pumapatak sa labi—
Regalo ng demonyong mapaniil.

Pilit kumakawala ang kaluluwa,
Humihiyaw nang walang tinig.
Kulay itim ang luhang dumadaloy;
Natunaw ang mascara ng pilikmata.

Hindi nakontento ang demonyo:
Hinila ang makapal na sinturong
Dulo’y yari sa kinalawang na bakal,
Na sabik lumapat sa balat.

Ngumiti ang demonyo saka natawa
Habang tumatangis ang kaluluwa.
Pilit niyang iginagalaw ang mga daliri,
Nakikipagbuno sa sinturon ng demonyo.

Napulot ang basag at kumikinang na salamin
Tila abot ang pag-asa’t tagapagtanggol,
Susi sa pagkakapiit sa hawla ng impiyerno.
Salamin ay nabuwal at nabasag.

Nabuhay ang kaluluwa,
Hawak ang basag na salamin.
Naroon ang repleksiyon ng sarili.
Binasag ito at isinaksak sa demonyo!

Editors and Contributors

GUEST EDITOR

Paul Randy P. Gumanao hails from Kidapawan City and teaches Chemistry at Philippine Science High School-SOCCSKSARGEN Region Campus. He was a fellow for poetry at the 2009 Davao Writers Workshop and the 2010 IYAS National Creative Writing Workshop. He is a former editor in chief of Atenews, the official student publication of Ateneo de Davao University, and is currently finishing his MS in Chemistry from the same university.

REGULAR EDITOR

Jude Ortega is a short story writer from Senator Ninoy Aquino, Sultan Kudarat Province. He has been a fellow in two regional and four national writers workshop. In 2015, he received honorable mention at the inaugural F. Sionil José Young Writers Awards. His short story collection Seekers of Spirits is forthcoming from the University of the Philippines Press.

CONTRIBUTORS

Christine Joy G. Aban was born and raised in Cotabato City. In 2000, she went to Iligan to study in MSU-IIT. She is now married to an Iliganon and has two kids. She is currently pursuing a doctorate degree in UP Diliman, Quezon City. Her poem “Layers” won third place at the 2018 BalakBayi Poetry Writing Contest.

Erwin Cabucos, born and raised in Kabacan, Cotabato Province, is a teacher of English and religious education at Trinity College in Queensland, Australia. He received High Commendation literary awards from Roly Sussex Short Story Prize and Queensland Independent Education Union Literary Competition in 2016. His short stories have been published in Australia, Philippines, Singapore, and USA, including Verandah, FourW, Philippines Graphic, and Quarterly Literary Review Singapore. He completed his master in English education from the University of New England.

Almira Caryl Jane A. Calvo is an AB English student of Mindanao State University-General Santos City. She is also a member of the book readers club Valoræx and a feature writer trainee in the university paper. Her poem “To recreate that which I had seen in a dream” won first place at the 2018 BalakBayi Poetry Writing Contest.

Allan Ace Dignadice is a nineteen-year-old playwright and poet from Koronadal, South Cotabato.

Florence Diane D. Samson is a third year AB English student at Mindanao State University-General Santos City. She grew up in the municipality of Datu Abdullah Sangki in Maguindano but is now residing in Esperanza, Sultan Kudarat, with her family.

Julius Marc Taborete is an AB English graduate of Mindanao State University-General Santos with latin honors. He was the editor in chief of the MSU College Social Sciences and Humanities’ student publication Pingkian and folio Ningas. He currently teaches Literature at Dole Philippines School, Kalsangi, Polomolok, South Cotabato.

Mubarak M. Tahir was born in the village of Kitango in Datu Piang, Maguindanao. He earned his Bachelor of Arts in Filipino Language (cum laude) at Mindanao State University in Marawi City. He lived in General Santos City when he taught in the campus there of his alma mater. His essay “Aden Bon Besen Uyag-uyag” won the third prize for Sanaysay at the 2017 Palanca Awards. Currently, he is teaching at the Davao campus of Philippine Science High School.

Su mga Ngiyawa kanu Inged

By Mubarak Tahir
Poetry

Sa dalem nu puasa na saksi su ulan-ulan.
Ulan-ulan na kabedsimba salkanin a kadnan,
Kadnan a labi a pakataw sa gatamanan,
Gatamanan a ibendua umanu gasimpitan.

Su mga bamedtulog a walay na inisayog.
Inisayog bun mambo su embabatay a bedtog,
Bedtog siya sa didalem u malong a mana ibembedtog,
Ibembedtog sa kabegakgilek sa semakwil a midtudtundog.

Mimbaba su mga mama a nakagadong,
Nakagadong a aden matalem nilan a pinadtitimpong,
Pinadtitimpong su mga Magindanon a midtetendong,
Midtetendong sa nadtatanggit nilan a malong.

Limalag kami den siya kanu mga benday,
Benday a niya bu gasandeng su natagak a walay,
Walay a nambabamatan nu umani embabatay,
Embabatay a nangatagak su suled nilan a isa den a bangkay.

Nangalimod kami siya kanu ludep nu padiyan,
Padiyan a nabaluy a walay a gapagalaguyan,
Gapagalaguyan sa timpu nu kasimpitan,
Kasimpitan sa kadala nu kalilintad nu pangingedan.

Isa aku kanu Magindandanon a wata,
Wata a migkasela sa inged a Moro i bangsa,
Bangsa nami a malagan den madadag kanu mapa,
Mapa nu Pilipinas a di kami galinyan pakambamata.

Malipedes kanu pamusungan nu isa su kabenalan,
Kabenalan na dala sa makatagu sa kanu pagitungan,
Pagitungan a midtaman siya kanu talasilan,
Talasilan na umanu ngiyawa na aden tudtulan nilan.

Niyaba su tudtulan nu ngiyawa nami a bamangeni,
Bamangeni sa dua sa kadnan a di kami lemimpangi,
Lemimpangi sa kadsususleda endu kabpapagari,
Kabpapagari siya kanu kalilintad nu inged nami.

*

Ang mga Kaluluwa sa Bayan

Sa Ramadhan, saksi ang buwan.
Buwan ito ng pananampalataya sa Panginoon,
Panginoong saksi sa aming kalagayan,
Kalagayang ipinapanalangin ng bawat nahihirapan.

Ang natutulog ay inuugoy-ugoy.
Inuugoy rin ang pamilyang nahihimlay,
Nahihimlay sa ilalim ng malong na itinataboy,
Itinataboy sa takot sa rumaragasang tangke.

Pumanaog ang kalalakihang nakaberde,
Nakaberdeng may armas na tinipon,
Tinipon ang mga Magindanaw na nakatabon,
Nakatabon sa dala-dala nilang malong.

Binagtas namin ang sakahan,
Sakahang ang natatanaw lang ay tahanan,
Tahanang kinamulatan ng mag-anak,
Mag-anak na naiwan ang kapatid na isa nang bangkay.

Nagtipon kami sa loob ng padiyan,
Padiyan na nagsilbing takbuhang tahanan,
Tahanan sa panahon ng kagipitan,
Kagipitan sa kawalan ng kapayapaan sa bayan.

Isa ako sa mga Magindanaw na musmos,
Musmos na lumaki sa bayan ng liping Moro,
Liping malapit nang maglaho sa mapa,
Mapa ng Pilipinas na ayaw kaming mamulat.

Tanikala ng katotohanan,
Katotohanang hindi naitala sa isipan,
Isipang nagwakas sa isang salaysay,
Salaysay ng bawat may isasalaysay.

Ito ang salaysay ng kaluluwa naming nanalangin,
Nanalanging sa kaitaasan na di kami makaliligtaan,
Makaliligtaan sa pagkakaibigan at pagkakapatiran,
Pagkakapatiran sa kapayapaan nitong aming bayan.

Editors and Contributors

GUEST EDITOR

Eric Gerard H. Nebran is an educator and illustrator from General Santos City. He is currently a PhD Comparative Literature student at the University of the Philippines–Diliman. His research interests include orality, history, and literary productions of his hometown.

REGULAR EDITOR

Jude Ortega is a short story writer from Senator Ninoy Aquino, Sultan Kudarat Province. He has been a fellow in two regional and four national writers workshops. In 2015, he received honorable mention at the inaugural F. Sionil José Young Writers Awards. His short story collection Seekers of Spirits is forthcoming from the University of the Philippines Press.

CONTRIBUTORS

Mikhael M. Labrador is from Koronadal City, South Cotabato, and has been residing in Cebu for the past eleven years, working primarily in the business process outsourcing industry. He is an avid travel hobbyist and a former editor of Omniana, the official student publication of Notre Dame of Marbel University.

Noel Pingoy is a graduate of Notre Dame of Marbel University and of Davao Medical School Foundation. He finished residency in internal medicine and fellowships in hematology and in medical oncology at the University of the Philippines–Philippine General Hospital. He divides his time between General Santos City and Koronadal City.

Mubarak M. Tahir was born in the village of Kitango in Datu Piang, Maguindanao. He earned his Bachelor of Arts in Filipino Language (cum laude) at Mindanao State University in Marawi City. He lived in General Santos City when he taught in the campus there of his alma mater. His essay “Aden Bon Besen Uyag-uyag” won the third prize for Sanaysay at the 2017 Palanca Awards. Currently, he is teaching at the Davao campus of Philippine Science High School.

Lance Isidore Catedral is completing his residency training in Internal Medicine at the University of the Philippines–Philippine General Hospital. He also has a degree in Molecular Biology and Biotechnology from UP Diliman. He was born and raised in Koronadal City. Since 2004, he has been blogging at bottledbrain.com. His interests include Christianity, literature, and medicine.

Saquina Karla C. Guiam has been published in the Rising Phoenix Review, Scrittura Magazine, Suffragette City, Dulcet Quarterly, The Fem Lit Mag, Glass: A Journal of Poetry, and others. She graduated from Mindanao State University in General Santos City with a bachelor’s degree in English and is currently studying for her master’s degree in Ateneo de Davao University. She is the Roots nonfiction editor at Rambutan Literary, an online journal showcasing literature and art from Southeast Asians all over the world, and the social media manager of Umbel & Panicle, a new literary journal inspired by plants and all things botanical.

Benj Marlowe Cordero from General Santos City is currently working in Dubai as a Sales Coordinator and has yet to graduate from Holy Trinity College of GSC. He spends his days off playing Overwatch, constructing a fictional language for his novel, and completing his poetry collection, under the rose. He likes shawarma, singing in the shower, and Rick Riordan.

Marc Jeff Lañada hails from General Santos City and currently resides in Davao for his undergraduate studies in the University of the Philippines–Mindanao. He was a fellow during the Davao Writers Workshop 2017, and some of his works were published in the Dagmay literary journal. His poems talk about landscapes, especially the overlooked or underappreciated places in General Santos and Davao.

Claire Monreal is a student at Central Mindanao Colleges in Kidapawan City, Cotabato Province. Her poem “Survived a Bullet” is a finalist in the 2017 Cotabato Province Poetry Contest.

Joan Victoria Cañete is a registered medical technologist from Kidapawan City, Cotabato Province. “Superficial Swim,” her poem for this issue, is a finalist in the 2017 Cotabato Province Poetry Contest.

Patrick Jayson L. Ralla is a graduate of Mindanao State University–General Santos City with a Bachelor of Arts degree in English. He is currently working as a private school teacher in Polomolok, South Cotabato, and is taking up a Master of Arts degree in Literature at the University of Southeastern Philippines, Davao City.

Paul Randy P. Gumanao hails from Kidapawan City, and teaches Chemistry at Philippine Science High School–SOCCSKSARGEN Region Campus. He was a fellow for poetry at the 2009 Davao Writers Workshop, and 2010 IYAS National Creative Writing Workshop. He is a former editor in chief of Atenews, the official student publication of Ateneo de Davao University, and is currently finishing his MS in Chemistry from the same university.

Mariz Leona is an AB English student at Mindanao State University in General Santos City. She is from Lambayong, Sultan Kudarat.

Boon Kristoffer Lauw, a chemical engineer–turned–entrepreneur from General Santos City, is currently based in Quezon City. During his practice of profession at a beer-manufacturing plant last 2013, he began to pass graveyard shifts with random musings that eventually took form in writing—and, inevitably, stories.

Erwin Cabucos, born and raised in Kabacan, Cotabato Province, is a teacher of English and religious education at Trinity College in Queensland, Australia. He received High Commendation literary awards from Roly Sussex Short Story Prize and Queensland Independent Education Union Literary Competition in 2016. His short stories have been published in Australia, Philippines, Singapore, and USA, including Verandah, FourW, Philippines Graphic, and Quarterly Literary Review Singapore. He completed his master in English education from the University of New England.