Tag Archives: fiction Cebuano

Sa Layla Sari-Sari Store

Ni Mary Divine Escleto
Sugilanon

Ilabay man ko ninyo maski asa, mailisdan man og kapila ang adlaw sa buwan, kulongon man ko ninyo balik dinhi sa sulod sa dakong balay, mangluya man ko og taman tungod sa pagkulata ug walay makaon, wala may makadungog kanako unsaon man nakog syagit, mangita kog pamaagi aron makagawas dinhi ug balikan among tindahan. Walay makababag sa akoa. Didtoa gihapon akong ulian.

Paabot sa. Kadyot ra jud. Ayaw palabig panuktok dinha. Kahibaw kong mupalit ka. Ipanghayhay sa nako kadyot kining mga baligya nakong kape, shampoo, bitsin, ug mga sitsirya. Sa ilalom man gud nako nabutang. Agoroy, sus timaan! Ningutngot tawun akong likod og duko-duko nya barog na sad. Lahi ra gyud inig nagkatiguwang, manggawas tanang balatian. Kahibaw ba ka na walo na ko kanapuloan nagpuyo dinhi sa Sitio Tibugak? Kani akong tindahan nga usa ka makusog na huyuhoy malagpot na kini. Migikan pa man gud ni sa akong amahan ug inahan nga nagtrabaho sa una sa kayutaan anang nagpuyo sa kaatbang nga dakong balay.

Matud pa nila, inig magkatiguwang na ka, daghan na ka og malimtan. Maayo na lang gani makahinumdom pa ko sa mga panghitabo kaniadto. Kaning lugara malipayon man tanang lumulupyo dinhi sauna, mangurog ra inig makatamak ang Don Crisanto sa kapehan. Usa ka adlaw, dili na man gyod mawala sa matag tapok sa mga tawo nga aduna daw kani usa ka babay nga gitarog ang Don nga anak kuno sa usa ka sinaligan nya dinhi sa iyahang kayutaan. Dayon iyaha rang gipahilom kato nga babay, gilubong ilawom sa yuta kauban ang bata sa tiyan ani. Wala man hinuon nakapamatuod ato sa dihang sa nisunod nga adlaw, wala nay tarong na balanse sa sweldo tanang trabahante, dayon sa tago ra sila nagpagawas sa ilahang gibati. Nagkaluya gud ato diri, maski padayon ra gihapon sila og panarbaho.

Nahinumduman sad nako ang pagmasakir sa nagpuyo dinha sa dakong balay. Pipila ra ka tawo ang naa dinha. Mga katabang ra ang nagpadaghan ug idugang na sad sila Don Crisanto nga mao ang nailhang istriktong amo. Tanang trabahante mahadlok kaniya bisan pag wala pa kani bisan unsang giingon ukon gibuhat. Si Doña Crisanta, iyahang asawa nga buotan kaayo, maoy pinalangga sa tanang tawo. Usa ra kabuok ilahang anak, mao si Caroy nga otso anyos pa atong gisulod ang ilahang panimalay sa mga wala nailhing grupo nga nagdalag sundang ug garab. Nag-iya-iya sila og pangatkat sa taas nga kural, dayon gibusdakan og dakong bato ang purtahan, unya atong nakasulod na sila, ilaha dayong giisa-isa og pamatay ang mga anaa sa sulod. Wala jud nagpakita og gamay nga kaluoy. Wala lang hinuon ko nakahibaw kung kinsa una gibuno. Syagit nga nangayog tabang ra gyod among nadungog sa akong ginikanan dinhi sa tindahan, hinungdan maong  nigawas akong iloy ug amahan aron unta mutabang. Sa walay matarong nga hinungdan, giapil man hinuon silag patay.

May ra gani kay nituman ko kaniadto nga muhilom ra ug dili mugawas ani nga tindahan. Nakit-an gyod nako dinhi sa gamay nga ang-ang sa kalakat nga gilabay sa sulod sa dakong balay ang nagkadugo nga patay nga lawas. Matud pa nila, naa gyapon sa bisag asang salog nagkatag ang mga nangaputol nga tiil, kamot, ug dugo nga hangtud karon wala pa gihapon bisan kinsa sa akoang mga giduolan nga nagapatuman sa balaud ang nisulay nga tagaan kani og tarong nga paglubong, ug wala sad ni usa ang nakahunahuna nga maghimo og pamaagi aron masakpan ang maong grupoha nga nagmasakir dinhang balaya. Maski akong ginikanan gani kay wala nila gihatagan jud og higayon aron muginhawa.

Tungod sa maong panghitabo, nanghawa tanang tawo diri sa sitio. Gipasagdan ang kapehan nga maoy nagbantala sa tibuok lungsod nga walay laing kape ang maanindot kung dili ang migikan ra dinhi. Gilaagan pa gud sa mga Amerikano na dinhi aron masulayan ra ang kahumot ug kalami sa kape. Nawala sad hinuon ang makalingaw nga katawa matag buntag sa tanang nahisakop niining sitio kauban ang sabaan nga mga sunoy ug iro. Ug ako, akong tindahan ug ang dakong balay ra tawon ang nagpabilin nga nibarog, nagpaabot sa kalinaw ug tubag sa tanang pangutana.

Sukad ato, karon ra sad naay mupalit sa akoa dinhi, karon kung kanus-a anibersaryo atong masakir. Ug ang hustisya kay nakigdula gihapon og taguanay alang sa tanang gipatay dinha. Nahuman na jud diay kog plastar sa tanan nakong baligya. Pasaylo kay giabugan na. Naghapdos man hinuon akong likod ug tuhod. Akoang katingalahan nganong ang Bobot nga ganahan kaayo ni Caroy, ang hulagway niini, ang purol, ug ang iyahang mata nga pikot kay mao sad ang klaro nakong makita sa bata nga nipalit sa akoang tindahan ron. Nakamatikod ko nga adunay dakong samad kani sa iyahang likod atong nibalik syag sulod sa koral aning dakong balay. Dili man siguro tingali ig-agaw ukon nahalap ra akong panan-aw kay wala man gyod koy nasayran nga niabot niaging adlaw dinhi sa among sitio, wala na gyod migikan atong nanghawa tanang tawo dinhi. Inig naa may masalaag dinhi, makapangutana man sad na sila tingali kanako. Karon, dili na ko musulay og sulod balik sa dakong balay basig lab-on ko sa wala nailhing grupo.

Advertisement

Ginadili

Ni Hannah Adtoon Leceña
Sugilanon

Wala pa kasulod sa ilahang balay si Rosemarie apan gitampalong na kini sa amahan. Nagakalayo ang mga mata niini. “Di ba ana ko nga manguyab ka og maskin kinsa basta ayaw lang nang Muslim, Rosemarie? Gahi kaayo ka og uwo!” singhag niini sa iyaha.

“Tay, gihigugma ko si Rashid!” singhal usab sa dalaga nga gigunitan ang namuwang aping.

“Motubag pa gyud ka ay! Sulod diri!” Giguyod ni Raul ang iyahang anak nga baye sa sulod sa ilahang panimalay. Mura og baboy nga nagtiyabaw si Rosemarie, ug nagtabisay na intawon ang sip-on ug luha sa dalaga. Naa sa kusina ang iyahang inahan nga nagpreparar og panihapon, ug nahikurat kini sa nadungog nga nilagubo sa salas, ug nagdalidali kini og anhi.

“Raul! Tama na, Raul! Maluoy intawon ka sa imohang anak!” Mihilak si Pilang nga nidagan aron patindogon ang anak sa pagkakita nga moaksyon naman sab og patid ang bana.

“Asa ka man gud intawon gikan, Rosemarie, nga gabii na kaayo?” ang naingon sa inahan. “Di ba ana ko nga dili na maglaroylaroy! Kabalo nang alert kaayo karon!”

Wala makatubag si Rosemarie. Nagdugo ang ngabil niya. Apan wala pa gihapon nahuman og yawyaw ang iyahang amahan. Mas nikusog hinuon kini. “Daan na tika giingnang bayhana ka nga ayaw panguyab og Muslim, apan ambot unsa imong nakaon, nganong ginaunok-unok man gyud ko nimo!”

Nidanguyngoy lamang intawon si Rosemarie sa daplin. Dili gayod siya makasukol sa amahan. Aduna kini high blood. Nahadlok siya nga atakehon kini.

“Pwe! Aduna man untay anak nga seaman didto si kumpare, apan giunsa nimo, Rosemarie?” dungag sa iyahang amahan. “Diyos Santisima, Rosemarie! Kung wala pa lang kamo nakita sa atoang silingan didto sa basakan, dili kami makabalo ni mama mo sa imohang kabuang. Brayt ka man untang bataa ka, apan wala gyod nimo gigamit imong utok kay tungod uwagan kang dako!”

Gipapahawa na lamang sa iyahang inahan ang dalaga kay tingalig mahinaykan kini ni Raul.

Nisulod sa iyahang lawak si Rosemarie ug nihilak pag-ayo. Dungog kaayo niya hangtod sa sulod ang gipanulti sa iyahang amahan.

“Unsa na lamang ang iingon sa atoang mga higala ug silingan, Pilang! Unsaon na lang kon mabuntis nang imong anak! Dili gyod ko makadawat og apo nga Muslim!”

“Tama na na, Raul,” miingon ang tiguwang baye. “Kabawo na man ka sa mga batan-on karon, uyab karon, magbulag ugma. Tingali sabton sa nato imohang anak karon.”

Gisampongan ni Rosemarie ang iyahang dalunggan, ug iyahang nahunahunaan ang mga kaagi nila ni Rashid sa nilabay nga tulo ka tuig.

Klasmeyt niya si Rashid sukad elementary, apan nagkasuod lamang sila sugod kadtong nitungha siya sa Mindanao State University sa General Santos City, kay tungod kababayan niya kini ug pareho kini niya og kurso. Nahibal-an sab niya nga buotan ang ulitawo, tungod usab siguro kay anak kini sa usa ka imam ug, labaw sa tanan, kining tawhana adunay kahadlok sa Ginoo. Kabalo siya nga wala na gyod siyay makita nga laki nga susama ka mapailobon ni Rashid. Wala nagatuo si Rosemarie nga ang Kristiyano para lang sa Kristiyano ug ang Muslim para lang sa Muslim.

Permente dungan mouli si Rashid ug si Rosemarie sa ilaha sa Kiamba. Tapad sila sa van, apan mohunong sa palengke si Rashid ug sa eskwelahan si Rosemarie aron dili mahalata sa mga tawo nga nagkuyog sila. Usahay dili malikayan nga mohapit sila sa balay ni Rashid, ug gidawat man siya sa maayong kabubut-on sa mga ginikanan sa lalaki. Kabalo na siya sa una pa lamang nga dili gusto sa iyahang amahan nga maminyo siya og Muslim kay tungod lagi ginatuohan sa iyahang mga kaapohan nga mga Muslim ang gahaling og kagubot sa ilahang baryo. Apan sa nakita ni Rosemarie kang Rashid ug sa pamilya niini, dili kini tinuod.

“Rosemarie, anak, mosugot kami ni mama mo nga moeskwela ka sa syudad, kay dili namo gusto nga makulong ka dinhi sa atoa ug makapangasawa og mananggotay,” komedya sa iyahang amahan sa iyaha kadtong high school pa siya.

Nakatawa ang dalaga. “Papang uy, bata pa tawon kaayo ko alang ana,” tubag niya.

Apan katong nakaila niya pag-ayo si Rashid, nabag-o ang tanan niyang panlantaw sa kinabuhi. Sa pagkatinuod ana, siya ang una nakapansin sa lalaki kay tungod sa kamaayo niini moabi-abi. Si Rosemarie man sab usa ka opisyales sa ilahang organisasyon, ug nakita ni Rashid ang kaanyag sa dalaga.

“Rashid, ayaw sa intawon mo pagdalidali ni Marie ha!” komedya ni Norojil, usa nila ka higala.

“Inday Rosemarie, pagbantay intawon ha,” gipahimangnoan siya sa higala nga si Susan. “Kabalo na baya ka karon nga kung mabuntis ang baye ipakasal dayon.”

“O lage, day, uy, pero ayaw ko isumbong kang papa ha?” hangyo sa dalaga.

Nagpadayon gihapon ang maayo nga relasyon sa duha bisan pa og daghan ang babag sa ilaha isip manag-uyab.

Nagapuyo sa Boys’ Dorm si Rashid, ug sa Girls’ Annex Dorm si Rosemarie. Nagadungan sila og kaon matag udto ug gabii. Ginahatod usab ni Rashid ang babae sa dormitoryo inig kagabii na kay nabalaka kini sa trato.

Sa paghunahuna sa mga kaagi nilang duha, mas nisamot kabug-at ang kasingkasing ni Rosemarie. Ang kaul-ol ug kasakit nibati na sa iyahang tibuok lawas, dili lamang sa iyahang aping nga natamparosan.

Tinuod gayod diay nga walay aso nga makumkom.

Tinuod nga nagkita si Rashid ug Rosemarie sa basakan niadtong gabhiona. Mas nidaghan ang bituon sa kawanangan. Mura og nahimuot ang mga kini sa panagtagbo nilahang duha. Walay kasudlan ang kalipay sa dalaga niadtong taknaa. Nagkantakanta pa siya pauli sa ilaha, apan pag-abot sa ilahang tugkaran, nahikurat siya sa kakusog sa sagpa nga iyahang nahiagoman gikan sa amahan. Kompyansa ra kaayo sila ni Rashid.

Nanuktok ang inahan ni Marie, apan wala kini niya panumbalinga. Iyahang hunahuna naglatagaw gihapon, anaa lang gihapon sa hinigugma, ug mas nikusog ang iyang pagbakho sa pagkahunahuna sa ulahi nga pakig-istorya niya sa trato.

“Sid, nagmabdos ko,” ingon niya. “Itaban na intawon ko. Mamahawa na kita dinhi!”

“Dili ko musugot nga magtaban kita, Marie,” tubag ni Rashid. “Ugma atubangon nato ang imohang amahan.” Gihalukan ni Rashid ang agtang sa dalaga.

“Rosemarie, unsa ba!” singgit ni Pilang sa gawas sa lawak ni Rosemarie. “Abrihi ang purtahan kay ang imong amahan!”

Nahikurat si Rosemarie ug nibalik sa husto nga panimuot. Giabrihan niya ang purtahan, ug nahikaplagan niya ang inahan nga mura og nagsalimuang.

“Imohang amahan intawon!” ingon ni Pilang. “Niadto sa balay ni Rashid, gidala iyahang pistola!”

Nagdalidali og guwa si Rosemarie sa ilahang panimalay. Wala na niya masul-ob ang iyahang tsinelas, maong nagkalapok ang iyahang tiil. Nikaratil siya og dagan, apan wala pa man siya makaliko sa kurbada paingon sa basakan, aduna siyay nadungog nga usa ka buto.

Mas mikusog pa ang iyahang dagan paingon sa dalan sa balay nilang Rashid.

“Rashid! Rashid!” singgit niya samtang naglingilingi sa iyahang palibot.

Gitapion niya ang iyahang kamot sa iyahang dughan, ug gigunitan niya ang iyahang tiyan.

Sa wala madugay, nakakita siya og anino nga naghinagudlos paingon niya.

“Pagdali, dalhon ta siya sa ospital.”

Si Rashid kadto, gibaba ang iyahang amahan.

Mga Sitsit ug Panaghoy

Ni John Efrael Igot

 

(Kini nga sugilanon ang nidaog sa short story writing contest nga giorganisar sa grupo sa mga magsusulat sa South Cotabato atol sa 2019 T’nalak Festival.)

Nangimbawt ang akoang mga balahibo tungod sa mga sitsit ug panaghoy nga akong nadungog sa nagkadaiyang parte sa palibot. Sitsit sa mga tawng wala ginapaminaw, panaghoy sa mga tawng nag-antos sa kasakit, kalisod—nag-antos sa mapait nga kahimtang sa kinabuhi.

“Dong, naunsa ka?” pangutana sa akoang amahan sa dihang iyahang namatikdan nga nagtabon ko sa akoang mga dalunggan. “Nganong gitabunan man nimu imuhang dalunggan?”

“Banha kaayo sila, Pa,” tubag nako sa iyaha. Nitindog ako ug nagalingilingi sa palibot, nagapanghinaot nga makakita akog malinawon nga dapit. “Molakaw hiuna ko, Pa.”

“Ug asa man ka moadto?” pangutana pa niya bag-o siya mitando. “Pag-amping. Daghan bayag mga daotang binuhat karung mga taknaa.”

“Diha ra ko sa unahan, mangitag kahilom.” Gikuha ko ang kalo nga nakasab-it sa pultahan ug gisuot kini. “Mobalik ra ko unya, kung dili na nako sila madunggan.”

Sa akoang paglakaw, mas nikusog man hinuon ang mga sitsit ug panaghoy nga nagabagting sa akong mga dalunggan. Dili kini maayo. Gipaspasan nako ang akoang paglakaw hangtod sa midagan na gayod ako ug wala na ko nakahibaw kung asa ko gidala sa akong mga tiil. Sa kahanawan, nakita ko ang mga tawo—mga tawng nagahilak, nagasinggit og panabang, pero wala gayoy mitabang ug miduol kanila.

Nagaduko ako nga milakaw padulong sa ilahang ginabarogan samtang naghinayhinay sa pag-agas ang akoang mga luha. Sila diay to. Sila diay kadtong nagasitsit ug nagapanaghoy nga pirmi nakong madungog. Dugay nga panahon na ang nilabay pero nagpatuyang kog panabon sa akong mga dalunggan. Nagpabungolbungol ko.

Wala ko nagdahom tungod kay abi man gud nakog naa koy sakit sa pangutok nga ginabatyag. Sayop ko kini. Wala gayod akoy tul-id nga mga lakang nga gihimo kaniadtong una kong nadungog ang ilang mga sitsit ug panaghoy. Gipasagdan ko lamang kini.

“N-n-naunsa mo?” pangutana nako sa ilaha sa nabuak nga tingog tungod kay dili ko na gayod mapugngan ang akong paghilak. “Unsa’y nahitabo sa inyoha?”

“Mali ang imohang pangutana, dong!” Nitindog ang usa ka babaye ug miduol siya kanako. “Dili kana ang angay nimong ipangutana.”

“Ha?” Gitan-aw nako ang mga mata sa babaye. “Unsa ang buot nimong ipasabot?”

“Unsa ang nahitabo kanato?” Gitan-aw pud ko niya sa maguol nga hulagway. “Mao kana ang angay nimong ipangutana.”

Himanhiman, nahayagan pagkalit ang akoang panghunahuna. Tama sila.

Unsa ang nahitabo kanamo?

Kanus-a mahilom ang mga sitsit sa katilingban—ang mga kasakit ug kaguol sa matag usa kanamo?

Kanus-a madungog ang mga panaghoy sa kinabuhi niining kalibotana?

Kanus-a?

 

 

Wakwak

Ni Martsu Ressan M. Ladia 

(Kini nga sugilanon nahimong finalist sa short story writing contest nga giorganisar sa grupo sa mga magsusulat sa South Cotabato atol sa 2019 T’nalak Festival.)

3:00 AM, May 10, 2019

Gibuhat ko na ang tanan, ang tanang pagpangandam aron malupigan ang mga pagpangwakwak sa among siyudad—alang sa akoang mga silingan, mga amigo, ug hilabi na sa akong pamilya nga nabiktima sa wakwak. Buot kong makabalos aron mahatagan og hustisya ang ilang mga dungog, pero ania ako, gahigda karon nianing salog nga puno sa abog, ug ang wakwak anaa gapaibabaw kanako, gipunggan pag-ayo ako, ug gihigtan pag-ayo ang akong mga kamot, ug sa akong pagpahuway, buot kong mangayo og pasaylo sa akong mga kasilinganan, mga amigo, ug labaw sa tanan, sa akong pinalanggang asawa ug anak.

7:00 PM, May 9, 2019

Nahibalo ako nga sa pagkatinood, ako na lang ang nag-inusarang gapabiling wala pa nabiktima sa wakwak dinhi sa among siyudad. Dili nako mahikalimtan ang gibuhat sa wakwak ngadto sa akong mga minahal sa kinabuhi. Ang akong asawa, gitak-ang sa wakwak ang iyahang mga tinai ug atay sa abohan. Ang akong anak, gitadtad niyag tinagodtagod sa akoang atubangan. Ang akoang mga silingan ug amigo, gipangsupsop niya ang dugo. Andam na ako, karon nga kagabhion, mobalos sa wakwak.

Giprepara ko na ang mga toneladang asin, ang pipila ka hait nga kutsilyo, ang akong pusil ug mga bala niini. Andam na tanan. Naabot na ang wakwak, nagdala kini ug mga kaubanan.

2:45 AM, May 10, 2019

Balig pito ka wakwak ang ning-atake sa akoang panimalay. Kada usa nila ako nang napanimaslan. Ang usa, gihan-ok nako sa asin ug gitil-obtil-ob ang nawong niini sa kaasinan usa gigulgol ang liog. Aduna sad koy baleg upat nga gipamusil sa dughan. Ang kinaulahiang duha, pirting pagpangsukol. Nabawi nila sa akoa ang akong pusil ug kutsilyo maong ako na lang silang gibalian og liog, pero wala nahimong sayon ang tanan. Samdan pud ako ug wala nay saktong kusog. Abi ko human na ang tanan ug sadihang paglabay sa pipila ka minuto, ning-abot ang uban pang kaubanan sa wakwak. Dili maihap nga kaubanan. Gipalibutan nila ako, ug dinhi na natapos ang akong kinabuhi.

5:00 AM, May 10, 2019

Nananawkanaw na ang tingog sa klase-klaseng reporter sa karadyohan. Aduna poy mga journalist. Nagpanggikan man sa nagkalain-laing istasyon, usa ra ka balita ang ginabutyag sa kanianhing puntoha.

Headline:

Patay ang usa ka serial killer nga drug addict kaganihang alas-tres sa kadlawon sa engkwentro batok sa kapulisan!

Detalye:

Patay si Carlos Corvera, alyas “Zenzen,” sa engkwentro batok sa kapulisan kaganihang alas-tres sa kadlawon. Giila si alyas Zenzen nga maong suspek sa mga pipila ka pagpatay dinhi sa dakbayan hilabi na sa mga pagpatay diin gisuyop niini ang dugo sa mga biktima.

Matud sa kapulisan, gipatay pod ni alyas Zenzen ang iyahang pamilya, lakip niini ang iyahang asawa ug anak pinaagi sa karumaldumal nga pagpatay.

Gibutyag sa pulis nga ang naingong suspek usa ka drug addict, ug nasikop usab sa panimalay niini ang pipila ka gramo sa shabu. Sa engkwentro, pito sa kabahin sa kapulisan ang naangin.

Kini si Mars Ladia, ang inyong tigbalita!

Bugas

Ni Rossel Audencial
Sugilanon

Ginagutom na ko. Niuli ko dayon gikan eskwelahan para makakaon, kaso pag-abot nako diri, wala man tawo ug walay pagkaon bilin.

Wala koy ikapalit og maski unsa nga pagkaon. Nahurot na akong baon nga baynte pesos para sa isa ka adlaw. Gipalit nako og saging ganihang recess ang dyes,  giamot kay teacher ang singko kay gamiton daw para sa among room, ug gipalit nako og bolpen ang nabilin nga singko.

“Ate, naay kan-on?” ingon pud ni Bert nga nagahangos pa gikan sa gawas. Iyang nawong puno og singot nga gatulo-tulo pa.

“Wala man unod ang kaldero,” tubag nako.

“Ay, abi nako naglung-ag usab si Mama. Nahurot man namo ang kan-on ganihang paniudto.” Nisulod si Bert sa kwarto. Paggawas niya usab, nakailis na siya og T-shirt.

“Asa diay niadto si Mama?” pangutana nako.

“Wala pa diay siya kauli?” tubag ni Bert. “Ingon niya ganiha, adto daw siya ila Ante Minda kadali.” Amiga ni Mama si Ante Minda, ug sa pikas purok kini gapuyo.

Niduol si Bert sa dako nga lata sa bugas ug giablihan kini. “Wala pud ta bugas nga lung-agon.”

“Wala man tawo dinhi pag-abot nako,” ingon nako. Nilingkod ko sa usa ka bangko atubang sa among lamesa. Gisundan nakog tan-aw si Bert nga nilakaw padulong sa pultahan. “Asa ka?”

“Didto lang ko sa pikas,” ingon niya bag-o nigawas.

Adto na pud siya tingali ila Ante Sally, magulang ni Papa nga pinakaduol ang balay sa amoa. Didto lang sa pikas nga kanto. Maayo didto kay naa sila tindahan. Ganahan motambay si Bert didto kay magdula sila sa among pinsan nga si Allen. Naa computer si Allen. Nagatrabaho ang bana ni Ante Sally sa canning og dako daw sweldo.

Gabii na pud guro to mahuman sila Papa. Maayo na lang nakasulod siya sa Dole nga pinyahan. Maski gamay ang sweldo, sige lang, ana siya, basta naa lang trabaho ug duol sa amoa. Wala man gud kahuman si Papa og high school maong dili daw siya makakuha og nindot nga trabaho. Ana siya nga maningkamot daw mi nga moeskwela ug makahuman para makapangita mi og trabaho nga dako ang sweldo. Sige lang, makahuman lang lagi ko. Maski layo, baktason lang nako among eskwelahan adlaw-adlaw. Mahal man gud ang pamasahe ba. Ikaon na lang nako og saging nga prito akong ipamasahe. Maayo pa ang elementary naay feeding. Kami sa high school wala kay dako na daw mi. Pero wala lang sila kabalo nga gaadto pud mi sa eskwelahan nga walay kaon. Kanindot mobalik og elementary. Pero dili, mas maayo nga makahuman na ko og junior high school. Ingon nila libre man daw ang senior high school. Asa kaya ko ani moeskwela? Gusto nako cooking para magtukod ko og karinderya diri sa amoa. Ana pud akong klasmeyt, hairdressing daw para magparlor mi.

Murag naay tawo sa gawas. Pag-abri sa pultahan, akong duha ka manghod diay. Ngitngit na sa gawas.

“Asa mo gikan?” pangutana nako kay Ella, manghod nako nga sunod kay Bert. Naa sa edad diyes si Ella. Gunit niya ang kamot ni Jun, among kinamanghuran nga lalaki nga lima ka tuig.

“Ila Lola,” tubag ni Ella. “Gidala mi niya sa ilang balay ganiha.”

“Wala lagi siya nisulod?

“Adtoan daw niya si Ante Sally. Wala pa kauli si Mama?”

“Wala pa. Unsa diay oras nilakaw si Mama?”

“Human paniudto. Lakaw daw usa siya kadali. Katong nadugay nga wala pa siya kauli, nilakaw si Kuya. Nabilin lang mi diri sulod. Taodtaod, naghilakhilak na man ni si Jun kay gusto mogawas, maong nigawas mi. Nagtambay mi didto sa may tindahan sa tumoy. Naabtan mi ni Lola didto, ug ana siya nga uban daw mi sa iya.”

“Sige, ilisi usa si Jun.” Nisulod silang duha sa kwarto.

Wala pa lagi si Mama? Ganiha pa man diay siya nilakaw. Nag-unsa kaha siya didto ila Ante Minda. Mga pila na pud ka semana nga sige siya adto didto, ug pagnagaadto siya didto, dugay jud na siya mouli. Katong niaging semana gani, suko kayo si Papa kay pag-abot niya wala pay nilung-ag nga gabii na. Pag-abot ni Mama, nag-away sila. Kusog kaayo ang tingog ni Papa. Madunggan jud sa tibuok purok. Hadlok kaayo mi kay hapit na sumbagon ni Papa si Mama. Nakit-an jud nako iyang kinumo. Nisinggit kog, “Ayaw!” Naundang si Papa ug nigawas sa balay maski gabii na. Wala siya niuli katong gabiuna.

Sunod adlaw ato, wala pa gihapon kauli si Papa pag-uli nako sa hapon. Nilakaw si Mama, ug pagbalik niya, uban na niya si Papa. Hilom kaayo sila pagsulod sa balay. Wala sila tingganay hangtod sa nahuman mig panihapon. Mga pila pa kaadlaw bag-o nitingog si Papa paghawa niya balay para magtrabaho. Niingon ra pud si Mama nga, “Sige.” Hinay iyang tingog. Ambot lang kung nadunggan to ni Papa.

Sukad ato, naa na si Mama pag-abot nakog balay. Ganahan kaayo ko kanang pag-uli nako naay saging nga nilaga sa kaldero. Kung wala pud, sayo galung-ag si Mama ug sayo mi mangaon. Lami gud ang sardinas nga butangan rag papaya ug malunggay. Lami among higop-higop sa sabaw. Mokaon na lang si Papa pag-uli niya.

Karon na pud nadugayan og uli si Mama. Sigurado masuko na pud to si Papa ba. Moutang na lang guro kog bugas sa tindahan sa tumoy. Murag layo na man i-adto ila Ante Sally. Ulaw na pud kaayo moadto didto. Murag gaadto lang mi didto para makikaon. Uban pa jud mi sa akong mga manghod. Buotan man si Ante. Ginapakaon mi niya pag mag-adto mi sa ilaha. Pero ana si Papa, dili daw mi sigeg adto didto kay ulaw sa iyang bana. Wala man ang bana ni Ante sa ilaha kung mag-adto mi kay panggabii daw iyang duty. Maski na, ana si Papa, ulaw daw sigeg adto ila Ante para mokaon. Mao nang talagsa na lang ko gaadto ila Ante. Kanang pag gutom na kaayo, moagi ko sa ila. Maayo na lang pakaonon pud ko niya. Ginapadal-an pa gani ko niya og sud-an pag-uli nako para daw sa akong mga manghod. Pasalamat kaayo kog dako.

Nag-ingon ko kay Ella nga mogawas ko kadali.

“Pagbalik dayon ha,” ingon niya nga nitutok sa akong mata. Pagawas na silag kwarto ni Jun nga bitbit ang coloring book nga regalo ni Ante Sally sa amoa katong niaging December.

“Dira ra ko sa tindahan sa tumoy.”

Amoa lang tarangkahan ang ngitngit paggawas nako. Naa man suga ang mga balay-balay nga akong maagian padulong sa tindahan. Wala nay tawo sa gawas nga nagalakaw kay naa tanan sa sulod nagtan-aw og TV. Kami ra jud ang walay TV sa balay. Wala pay ikapalit, ingon ni Papa. Sa sunod lang daw. Mangutang lang kog isa ka kilo nga bugas para lung-agon karong gabii ug ugma sa buntag. Bayran lang ni Mama pag-uli niya. Naa naman pud guro siya dala sud-anon. Basta makalung-ag lang ko una bag-o moabot si Papa. Mas maayo unta naa na si Mama sa tindahan pag-abot nako para dili na ko mangutang. First time nako ni. Ulaw man pero bahala na.

Mga pito ka balay akong giagian hangtod nakaabot sa tungod sa tindahan nga tumoy sa among kanto. Dinhi nagaagi sila Papa ug Mama pagpauli sa balay. Dinhi pud ko gaagi padulong sa eskwelahan. Gamay ra ang tindahan. Naa kini semento nga lingkoranan sa matag gilid. Diri halos gatambay ang mga drayber sa habal-habal kung mahapon na. Maayo na lang walay tawo karon. Niayo ko kaisa ug nitubag dayon si Ante Linda. Naa ra diay siya sa sulod. Dili nako siya makit-an dayon kay puno og biskit ug sudlanan sa kendi ang iyang tindahan. Naa pud kaha sa sigarilyo sa may wala nako.

“Maayong gabii, Ante. Mingaw lagi ron?”

“Ay, nanguli silag sayo kay naay ordinansa si Kap nga dakpon ang mga tambay lalo na ang gasugal.

“Kanus-a lang?”

“Tong niaging semana ra pud. Ganina gani naa daw gipangsikop didto sa pikas purok kay nadakpan gasugal. Naa guro nisumbong.”

“Hala, kahadlok pud.” Unsa na lang kaha kung madakpan ko sa pulis. Ikulong jud ko nila uban sa mga preso. Sa mga nakita nako nga palabas ila Ante Sally, hadlok baya mga nawong sa tawo sa sulod sa presohan.

Pagpangutana ni Ante Linda kung unsa akong paliton, ana ko nga moutang usa kog isa ka kilo nga bugas. Bayran lang ni Mama pag-uli niya. Natingala si Ante kay wala pa kauli si Mama nga gaina pa man tong tunga sa adlaw niagi sa iyang tindahan. “Gani, Te,” ana pud ko. Nisugot si Ante. Gihatagan ko niya og isa ka kilo nga bugas. Niana pa siya nga gabayad man si Papa basta gautang sa iya. Nagpasalamat ko dayon nibaktas pauli. Mingaw na jud ang dalan kay wala na galakaw-lakaw dili pareho tong mga niaging gabii. Pag kanang manugo si Mama palit og mantika, daghan pa na tawo katikaw-tikaw sa dalan. Daghan pa na bata magdagan-dagan sa gawas. Kamingaw sa dalan karon. Murag ako ra ang tawo sa kalibutan. Maski naay suga sa mga balay, ngitngit ra gihapon akong ginaagian. Nibati na ko og kalamig sa dapyo sa hangin sa kagab-ihon pati pud ang kabug-aton sa isa ka kilo nga bugas. Ako jud kini gigunitan sa duha nako ka kamot, ang isa sa taas sa silopin ug ang isa sa ilalom. Basig magisi pa lang ang silopin ug mayabo ang bugas.

Sa kahilom sa dalan, daghan nuon ko mahimunduman. Unsa gani tong ingon ni Lola ah, kanang—nikalit nga naay nipagaspas. Walay suga ang balay nga pawod nila Ante Neneng. Karon lang pud nako napansin. Naay usa ka dakong puno sa mangga sa kiliran niini. Nagahilay na ang uban nga dahon sa ilang atop. Sa kangingit, mura kinig dakong tawo nga gabantay sa gamay nga balay . . . nga nagatan-aw sa akoa. Nanlimbawot akong balahibo sa kalit. Nihinay-hinay kapaspas og lakaw akong mga tiil ug nidagan.

Gipaspasan nako og abri sa among tarangkahan ug nisulod. Niundang ra ko sa sulod sa pultahan nga gahangos-hangos. Nangutana si Ella kung naunsa ko. Nagapungko sila ni Jun sa lamesa. “Wala,” tubag nako. Mura kog buang nga nidagan. Nikatawa kog kusog sa akong gibuhat. Natingala akong mga manghod nga nitan-aw nako. Gibutang nako ang isa ka kilo nga bugas sa lamesa ug nideretso sa dapugan. Maayo na lang naa pa gamay uling nabilin. Makaluto pa jud ko ani og kan-on.

Asa na man to si Mama? Mag-alas otso na pagtan-aw nako sa among gamay nga relo sa bungbong. Naluto na ang kan-on ug nabahaw na gani kini. Wala pa pud si Papa. Gigutom na kog pag-ayo. Pagpangutana nako sa akong mga manghod, wala pa sila gibati og gutom kay gipakaon man sila ni Lola ganiha bag-o sila niuli.

Nitingog ang pultahan.

“Papa!” singgit ni Jun. Nitindog ko sa kalit. Nisulod si Papa ug hinay-hinay nga gipinid ang pultahan.

“Asa si Bert?” pangutana ni Papa. Gibutang niya sa lamesa iyang dala nga silopin ug gisabit niya iyang bag sa bungbong.

“Niadto ila Ante Sally,” tubag nako sa hinay nga tingog. Nihulat ko nga masuko na pud siya.

“Adtoan ko lang siya. Manghulam na lang pud ko kung naa pa sila nabilin kan-on.”

“Nakalung-ag na man ko, Pa,” ana ko. Nihulat ko nga mangutana siya kung asa ko nagkuha og bugas.

“Sige, pangaon na mo una. Naa man ko dala nga sardinas dira.” Nisulod siya sa kwarto.

Gipahipos nako ang coloring book ni Jun. Naghukad ko og kan-on. Gibuksan pud nako ang lata sa sardinas ug gibubo ang sulod niini sa yahong. Dili na jud matabang ang akong kagutom. Human pangamuyo, nisugod na mi kaon. Kalami sa kan-on ug sardinas! Lami jud mokaon nga gakinamot. Nanghugas na bitaw ko. Ana man si Titser nga manghugas daw bag-o mokaon. Human sa pipila ka hungit, nibati na ko og kabusog. Pagtan-aw nako sa akong mga manghod, hinay lang ilang kaon. Sabaw lang ang gusto ni Jun. Gamay na lang nabilin sa sardinas. Wala pa diay kakaon si Papa. Ug si Mama diay! Karon lang nako mahinumduman. Wala lagi nangita si Papa kay Mama?

“Kaon na, Pa,” ingon nako paggawas usab ni Papa sa kwarto. Nakailis na siya og T-shirt pambalay.

“Unya lang ko,” ana siya. “Sundoon pa nako imong manghod.” Hinay iyahang lakaw padulong sa pultahan. Nabati nako ang kahilom sa balay. Ang gabitay nga pangutana sa akong huna-huna: Wala pa lagi si Mama?

“Wala pa kauli si Mama.” Nigawas lamang kini sa akong baba nga wala nako gihunahuna. Wala ko kasabot kung nganong giingon nako kini.

Niatubang usab si Papa kanamo. Nitan-aw ko sa iya nga gahulat. Dugay siya nitingog.

“Dili mouli si Mama ninyo karong gabii. Naa siya sa prisohan karon. Nadakpan siya nga gasugal ila Minda gaina.” Nigawas si Papa sa pultahan.

Wala ko kasabot sa akong gibati samtang gatulo akong luha.

Santelmo

Ni Hannah Adtoon Leceña 
Sugilanon

(Winner of the special award for fiction at the Jimmy Y. Balacuit Literary Awards, given to the fellows of the recently concluded 26th Iligan National Writers Workshop)

Nangurog ang tuhod ni Isloy samtang nagkabad kinig dagan paingon sa tindahan sa giilang Balong kon asa siya mamalit og tuba. Gisugo kini sa iyahang amahan nga si Timoy. Gabii na kadto, ug dugyom na ang palibot. Siya ra man isa naglakaw kay tungod lagi walay mouban niya kay nahadlok makakita og santelmo sa may kawayanan. Ang santelmo, ingun sa katigulangan, hilabi na sa lolo ni Isloy nga maoy nakakita niini, usa daw ka kalayo nga nagdilaab ug ginatuohan sa uban nga maoy kalag sa mga tao nga gipatay nianang lugara. Nagkundinar daw kini. Kini nga kalayo maglukso-lukso kuno susama sa usa ka bola ug usahay manggukod sa mga moagi. Mao nang ingon sa mga iyo ni Isloy, kon aduna gani mamatay sa usa ka lugar, kinahanglan sunugon dayun ang dugo niini arun dili magsantelmo. Ang uban naandan na nga dagkutan og kandila unya pangadyean.

Nahinumdom si Isloy sa giasuy kaniya sa iyahang anhing Lolo Tonyo: “Ang mga santelmo, Dong, makita sab na sa dagat, kintahay naay malumos ug mamatay nga wala pa sa panahon.”

Wala siya kabalo kon panghadlok lang ba kini sa iyahang apuhan o tingali tinuod gyod kini. Apan dugay na gyod nga lumulupyo iyahang lolo dinhi sa Kiamba, probinsiya sa Sarangani. Ug kini usa ka manambalan. Mao nang wala gyod rason nga dili siya mutuo niini.

“Dili pud ka mahadlok sa santelmo, Lo?” pangutana ni Isloy kaniya samtang seryoso kaayo nga nag-atubang sa apuhang laki.

“Aw, dili,” tubag sa tiguwang, “kay kon dili gani ka mahadlok sa iyaha, dili sab kini mupasiaw nimu.”

Sa pagkahinumdom aning tanan, nibalik ang nerbyus ni Isloy. Kahilakon siya, apan wala gyod siyay mahimo. Nahurot na ang usa ka galon nga tuba sa iyahang amahan, ug gusto pa kini moinum kauban ang mga maguwang laki. Naabot man gud ang iyahang Iyo Bador ug Iyo Dandan gikan og Samar maong nagkamatay gyod sila og tagay sa gamay nilang payag.

“Kon dili gani ka molakaw karon, makatilaw gyod ka!” segun sa iyahang amahan nga nahubog na intawon.

“Mahadlok lagi ko, Tay!” tubag ni Isloy.

“Hain ka man mas nahadlok?” singhag sa iyahang amahan. “Sa ilaha o sa akoang kumo? Pili lang!” Mao nang giantos na lang gyod ni Isloy ang iyahang kahadlok. Iya nang gitindugan ug gisugdan ang paglakaw nga pinasaguyod. Apan nipaspas iyahang nilakwan sa dapit hain wala nay mga balay.

Atoa na siya sa kawayanan nga gikahadlokan sa tanan. Ninimbawot ang iyang balahibo sa tingkoy. Mituhop sa iyang kaunuran ang bugnawng hangin. Mipiyong siya, ug susama sa usa ka kabayo, nikaratil siya og dagan paingun sa dapit nga gibarugan og suga. Maayo na lang kay wala siya madagma. Naghingos-hingos siya. Gamay na lang gyod ang kulang, masapit na niya ang balay niadtong Balong nga mamaligyaay og tuba. Mas nikusog pa ang iyahang dagan ug ang pagpangurog sa iyahang kaunuran.

Gipaghot siya sa mga iro.

“Ayo!” sangpit niya sa tag-iya sa tindahan samtang gidukdok ang kahoy nga bintana niini. “Kol! Kol!”

“Oh, dong,” tubag sa lalaki sa iyaha. “Unsay maayong hangin nga nagdala nimu dinhi? Naghinagudlos man lagi ka?”

“Kol, mamalit daw silang Tatay og tuba,” segun ni Isloy sa walay pagduha-duha. “Isa ka galon lang.”

“Sus, dong! Nganong karun ka lang man? Nahurot na ang tuba ganinang hapon. Unsaon man gud, naay mga tambay diri nga nag-inom ganina gikan pa sa Barangay Datu Dani.”

“Hala! Gusto pa gyod baya ni Tatay mag-inom.” Nanghupaw si Isloy.

“Ang maayo pa ani, dalha ning galon nako,” segun sa lalaki. “Adto didto kay Lolo Alex nimo. Dira dapit sa centro bitaw. Naa namaligya og tuba dira.”

“Mao ba, Kol?” Natagaan og paglaum si Isloy. “Sige, salamat kaayo!”

Nagdali-dali siya og lakaw padulong sa centro sa ilahang baryo. Maayo na lang aduna nay daghang suga didtong dapita. Pag-abot niya didto, nakita niya ang mga tambay nga nakahukas og sinina. Ang uban kanila nanigarilyo. Nailhan niya ang isa sa ilaha—si Biyad nga iskulmeyt niya. Daku kini og lawas kon itandi sa edad niini nga dise-sais. Si Biyad maoy gibaniug nga kawatan sa ilahang lugar. “Yawa” gani usahay ang tawag sa mga tao sa iyaha ilabi na kadtong tag-iya sa mga tindahan sa palengke nga iyaha nang naransak.

Sa dili pa kaayo siya duol sa tindahan, nadungog ni Isloy nga dagko kaayo kinig mga tingug. Kauban ni Biyad ang uban pang mga lalaki nga nagtagay didto sa daplin sa kalsada atbang sa tindahan sa kadtong Lolo Alex. Mutipas siya og agianan kay naglikay siya sa gubot nga mahitabo kon naa man. Kaila niya si Biyad. Maoy kini kon mahubog. Bisan kinsa lang ang sumbagun niini. Niadtong niaging bulan, hapit kini pahawaun sa eskuylahan tungod sa daghan na kaayo kinig gipanghulga. Apan nahuna-hunaan sab niya nga dili kadto ang panahun arun ipasulabi niya ang pagkatalawan. Kinahanglan sab niya magdali ug makadala og tuba sa balay arun dili siya mabunalan sa iyahang amahan.

Nidayon siya og panuktok sa tindahan sa giilang Lolo Alex. “Ayo, Lo, naa moy baligya tuba?”

“Oh, Dong?” tubag sa tiguwang.

“Lo, mamalit kog tuba kay nahutdan silang Angkol Balong.” Gidunol ni Isloy ang galon sa tiguwang.

“Mao ba? Huwat sa ha kay kuhaon nako ang kontiner.” Nangadto kini sa kusina.

Tungod sab sa kahayag sa tindahan sa tiguwang maong makita ni Isloy nga daghan kaayo og istak sa tuba didtoa. Adunay kulay puti nga matud pa sa uban tam-is ang lasa. Adunay kulay pula tungod sa gibutang nga tungog. Mao daw kini ang makahubog. Mas kusog daw kini kaysa sa puti nga tuba.

Samtang nag-ipis og tuba ang tiguwang laki, milingi si Isloy ug namatikdan niya ang kinatibuk-ang palibot. Karun lang pud siya nakaadto sa centro aning orasa tungod kay layo ang ilahang balay sa mismong barangay hall, mga duha ka kilometro. Nibati siya og kalipay. Nakaingun siya sa kaugalingun nga ingun ani diay ang dagway sa centro matag gabii—daghan suga, daghan palalitun, daghan sab mga tawo nga naa sa gawas, alibugyaw ang dalan. Dili parehas sa ilahang lugar nga suok kaayo, mga kikik ug kabog lang ang nagsaba-saba sa taas sa lubi matag gabii. Nahunahunaan sab niya ang iyang anhing Lolo Tonyo. Nimingaw hinuon siya niini. Kon buhi pa kini, tingali mubirada kini og kanta, unya siya ang tiggitara matag kumbira sa ilaha.

Nibalik sa hustong paminsar si Isloy sa pagkakita nga nibalik na kadtong Lolo Alex dala ang usa ka galon nga tuba.

“Salamat, Lo,” ingon ni Isloy dala kuot sa kwarta nga nagkantidad og singkwenta pesos sa iyahang bulsa.

“Way sapayan, Dong,” tubag sa tiguwang laki. “Amping sa paglakaw.”

Sa pagpauli ni Isloy, nakita niya pag-usab ang mga takoy nga nag-alirung duol sa kurbada nga likuanan paingun sa ilaha. Gisitsitan siya sa iyahang klasmeyt nga si Biyad. “Uy, shat sa!” matud pa sa iyaha.

“Gisugo kong Tatay!” balibad ni Isloy.

“Respeto lang ba!” pamugos sa ulitawo.

Walay nahimu si Isloy. Nisugot na lang sad siya. Gibutang niya ang galon sa kilid ug gidawat ang gidunol nga baso sa Tanduay. Nahadlok sab siya nga tingali birahan siya sa kuto-kuto o atangan didto sa dulom unya kon mudili siya. Isa lang ka lad-ok sa Tanduay ang kinahanglan arun nga makahawa.

Giinum niya kini kauban ang ubang mga takoy. Nilingkod siya. Nakita niya nga nanigarilyo ang uban. Gitagaan siya og usa ka stick nga Fortune apan nagdumili siya kay wala gyod siya makasulay og tustos ani.

Una niyang syat, nikulismaot gyod iyahang nawong kay nalasahan niya ang kapait sa ilimnun. Ug gipaspasan siya og tagay sa mga kauban ni Biyad. Naabtan siyag pila ka minuto.

“Uy, Isloy, uban sad sa amoa usahay uy, sa amoang mga lakaw!” segun ni Biyad.

“Ugma muadto mis Wakap,” dugang istorya sa kauban ni Biyad nga adunay aritos sa dila. “Sa Datu Dani ba. Sa may baybay. Mangita mig lingaw. Uban ha!”

Mitando lamang si Isloy. Taod-taod nananghid na siya nga muhawa tungod kay nibati na gyod siya og tumang kalabad sa ulo.

“Uy, Isloy, tingalig gusto ka nga ibilin nang tuba sa amoa,” komedya ni Biyad.

Gibati siyag kabalaka tingali pugngan siyang Biyad ug kuhaon pati iyahang tuba. “Kasuk-an kong Tatay!” tubag ni Isloy.

“Bayuta bataa uy!” segun sa usa ka kauban ni Biyad, ug nangatawa sila.

Nibatig kalain si Isloy apan wala niya kini panumbalinga.

“Good boy man gud na siya, bay,” tubag ni Biyad sa mga barkada. “Ha-ha! Pasagdii na lang na.”

“Sige, diri sa ko,” pananghid ni Isloy. Mura siyag naibtan og tunok.

Mihawa na siya sa pundok sa mga takoy. Paspas kaayo ang iyahang lakaw dala ang tuba nga ginapaabot sa iyahang amahan. Layo-layo pa baya ang ilaha. Nagpanglingi siya sa iyang likod. Maayo na lang wala siya gisunod-sunod nilang Biyad. Naagian na sab niya ang tindahan niadtong Balong. Sirado na kini, ug patay na ang suga. Nipaspas iyahang dagan. Nakahunahuna siyag maayo pa nga wala siya niinum kauban silang Biyad.

Sa dili pa madugay, nisapit na niya ang kawayanan kon asa ginatuohan nga naay gapakita nga mga santelmo. Nagyamar siya. “Santelmo, santelmo,” segun niya sa kaugalingun. “Sus, panghadlok ra na.”

Nagpadayon siya sa paglakaw hangtod sa nakadungog siya og hinagudlos sa mga tiil paingun niya. Didto na nagsugod og panimbawot iyahang balahibo sa tibuok lawas. “Dili ni maayo,” segun niya sa kaugalingun. Paglingi niya, nakita niya nga naay nagsininggitay sa iyahang likod. Silang Biyad nga nagdagan paingun niya!

Nahadlok siya kay tingali tabangan siya nilang Biyad didto sa ngitngit tungod sa nahitabo ganiha. Apan nadungog niya ang singgit ni Biyad, “Bay, dagan! Dagan!”

Naapsan siya nilang Biyad, apan wala makalihok si Isloy sa iyahang pwesto. Nalisang siya apan murag gilansangan ang iyahang mga tiil. Gikaon sa kangitngit silang Biyad. Anha pa siya nakahunahuna sa pagtago sa pagkadungog nga adunay naghinagudlos na sab sa iyahang likod. Sa hilabihang kahadlok, nisum-ok si Isloy sa kasagbutan, sa may kawayanan. Gikulbaan pag-ayo si Isloy. Wala siya makabalo kon unsay buhaton.

“Asa naman tong mga buanga to!” nadungog niya nga gisulti sa usa ka tingog. “Pangitaa ninyo!” Wala siya makabalo kon asa kadto gikan tungod kay ngitngit kaayo ang palibot. Nisamot ang pagpangurog sa tuhod ni Isloy.

Nilabay ang pipila ka minuto, nakakita siya og suga nga nagdilaab. Nihayag ang dalan, apan wala kini niya maklaro. Kalit nga nakapangurus si Isloy. Mao ba ni ang santelmo? Kon mao man, makakita na gyod siya og santelmo! Ug kon tinuod kini, tingali gukudon siya niini kon makakita kini kaniya. Apan ingun sa iyahang Lolo Tonyo, kon dili gani siya magpalupig sa iyahang kahadlok, dali gyod kini mugara. Apan wala gyod siya makabalo kon asa siya nahadlok, sa bunal ba sa iyahang papa, sa mga lalaki nga naggukod ila Biyad, o sa santelmo nga kintahay magbugal-bugal sa iyaha. Niginhawa siya og lalum. Wala siya kasabot sa iyahang gibati. Namugnaw ang iyahang nanginit nga panit.

Gihawing niya ang mga dunot ug sagbot nga nagtago niya sa ngitngit. Kinahanglan niya makabalo kon unsa na ang nahitabo sa dalan. Nilili siya. Apan sukwahi sa gikahadlukan niya, dili kini santelmo. Suga kini nga gihawiran sa mga lalaki nga wala niya nailhan. Mga sulo diay kadtong nakita niya nga nagdilaab ganiha. Nakaginhawa og tarung si Isloy.

Apan nakita niya nga murag adunay ginapangita kining mga tawhana.

Wala siya makabalo kon magpakita ba siya o dili. Nahadlok siya nga maapil sa kagubot kon tinuod man galing nga silang Biyad gyod ang tuyo niadtong mga tawhana. Tingalig nakasala na sab silang Biyad. Dili niya gusto mag-apil-apil.

“Murag wala na sila diri,” segun sa usa ka tingog sa lalaki. Gisugaan niini ang palibot, ug sa dihang wala kini makita, gipatay na niini ang suga.

“Tara na,” segun sa usa ka tingog.

Nakadungog si Isloy og mga tingog sa tiil nga palayo gikan sa iyahang gikabutangan. Dayun namingaw ang palibot.

Naghinay-hinay og gawas si Isloy gikan sa kawayanan. Gipagpagan niya ang iyahang buhok og iyang sinina. Bahalag wala siyay suga basta muhawa na gyod siya kay gusto na niya muuli. Gikuha dayun niya ang tuba nga gipapalit sa iyaha. Bahala na og makulatahan siya pag-abot. Isulti na lang niya ang tanan nga nahitabo nganong nalangan siya.

“Makauli na gyod kog balay,” miingun siya sa kaugalingun.

Paggawas niya sa may kawayanan, dali siya nga gigunitan sa usa ka tawo sa iyahang abaga ug giliug siya. “Naa siya dinhi!” segun sa lalaki nga naggunit kaniya. “Dali!”

Nigawas ang mga kauban niini nga nagpahipi lang diay didto sa daplin ug gibantayan nga mugawas si Isloy. Gibati niya nga aduna kini mga hait nga hinagiban tungod talinis ang gitiun sa iyaha ug nidulot kini sa iyahang panit.

Nakahilak si Isloy ug nagkisi-kisi susama sa usa ka manok nga hapit na sumbaliun.

Nagsugod siya og tawag sa ngalan sa iyahang inahan nga namiya kanila, sa dihang nadungog niya ang pagkasa sa usa ka pusil niadtong lalaki nga maoy murag lider nila.

“Mamang!” singgaak ni Isloy, apan abtik nga gibakhan siya sa lalaki. Nagsunggo siya. “Wala koy sala,” segun niya bisag nagkalisod na sa paglitok. “Wala!”

“Asa sila?” pangutana sa usa ka lalaki sa iyaha. “Asa imuhang mga kauban?”

Wala makatubag si Isloy.

“Sampulan nato ni,” matud pa sa usa ka kauban niini.

“Ayaw, kuy,” pangamuyo ni Isloy. “Gisugo lang ko og tuba sakong tatay.”

“Panuway. Mao dayun nang palusot ninyo. Pwe!”

“Wala gyod koy sala. Maluoy tawun mu. Paulia nako ninyo, sir.” Niluhod na gyod si Isloy sa tiilan sa mga ningdakop niya.

Apan gidunggab siya dayun sa wala mailhi nga mga lalaki. Paminaw niya murag tulo o lima ang nagtabang kaniya. “Kinsa ang imuhang giilad? Buanga ka. Dugay na mi nagabantay sa inyuha. Kamo tong nangawat sa tariunon ni Mang Tiburcio sa pikas barangay.” Gipatid-patiran siya sa niingon.

“Buang mo,” segun sa usa pa. “Nagpabuyag lang mo aning katilingban.”

Nibati ni Isloy ang kangul-ngol sa sakit sa tibuok niyang kalawasan. Nakapiyong na lang siya tungod sa tumang kasakit. Nawad-an siya og kusog ug nahagba.

Dili gyod niya malihok ang tibuok niyang lawas.

Dayon nawad-an siya og panimuot.

Sa iyahang pagmata, nakita niya ang daghang mga tawo nga nagtapok kaniya. Ang uban nga mangagi manghunong gyod arun susihun kon naunsa siya.

“Uy, kinsa man ning bataa ni?” pangutana sa usa ka inahan nga adunay gikugos nga bata.

“Kaluoy gyod niya,” segun sab sa mga babaye nga gikan sa baybay.

Apan ang uban gisampungan ang ilahang mga ilong inig makakita niya. Ang uban kay nangahadlok.

“Murag gimino man siguro na kagabii, Doy,” giasuy sa usa ka tiguwang baye. “Murag nakainum ning bataa ni ba.”

“Giatangan siguro ni og dili ingon ato, te. Giwakwak man siguro ni.” Pamilyar kato nga tingog. Iya kadto ni Balong nga gabaligya og tuba.

“Kinsa kahay naghimu ani?” segun sa kadtong giilang Lolo Alex nga miduol sa pundok sa mga tawo.

“Gidunggab ni kagabii,” dugang pas usa kalaki. “Hubo man oh.”

“Nakabalo na kaha ang amahan ani?” pangutana ni Lolo Alex.

“Gitawag na, Kol,” segun ni Balong.

“Aduna may nag-inum diri kagabii nga mga takoy,” matud sa tiguwang. “Silang Biyad.”

“Gahapon, nong,” tubag ni Balong, “naay mga lalaki dinhi gikan Datu Dani. Mga batos ni Don Tiburcio daw kadto, naay ginapangita.”

“Wala may nagkagubot kagabii sa centro,” tubag ni Lolo Alex. “Namalit pa gani nig tuba gabii. Nagdali man ni og uli.” Nagpanglingo ang tiguwang.

Nahikurat si Isloy sa iyahang nadungog ug nakita. Nibangon siya ug giduol isa-isa ang mga tawo, apan walay makakita kaniya. Gilingi niya ang iyahang gitindugan, ug nahikurat siya sa pagkakita sa iyahang kaugalingong lawas nga napuno sa mga dinunggaban ug namala nga dugo.

Nalisang siya sa nasaksi. Nagpanglingo ug nagpalingi siya sa iyahang palibot.

Mas nahibuwong siya pag-ayo tungod sa iyahang nakita. Taliwala sa iyahang atubangan, atoa ang mga kalag nga murag naglutaw lang sa hangin. Nailhan niya ang mga nawong niini tungod kay niuban siya sa iyahang lolo arun managkot alang niining mga tawhana sauna.

Ug sa iyahang paglingi, nakita niya ang iyahang amahan nga naghinagudlos paadto sa iyahang patayng lawas. Naguol si Isloy. Karun siya na sab ang sunod nga pangadyean sa mga tawo ug sa iyahang amahan.

Nangitag kahayag si Isloy diha sa mga kandila nga gitugsok ibabaw sa iyahang namala nga dugo, tapad sa usa ka galon nga tuba nga ihatag unta niya sa iyahang tatay, nga karun nagtiyabaw samtang gigakos ang iyahang lawas.

Ang Thesis ni Jeneva

Ni Jeffriel Buan
Fiction

Sa usa ka layo nga dapit, luyo gamay sa Zimbabawe ug kabit-kabit gamay sa Antarctica, nakapuyo aning dapita ang usa ka babaye nga putli, uyamut, ug way tatsa. Siya si Jeneva. Kining islaha kansang panghitaboa nga gamay nga ambak na lang nimo maka-jamming na nimo ang mga angel.

Tungod sa iyang pangandoy sa kinabuhi, nakahunahuna ang atong bida nga moeskwela. Actually, she did not go to school until she turned eighteen years old, during her debut. Nadesisyunan sa ilang local government unit nga paeskwelahon siya. Bisan og wala pa kaagi og high school ug elementary, nakabalo na intawon siya og law of probability ug manukaray pud siya sa English because she already knew the role of semantics and maxims of conversations. Bantog wala na siyay gana moeskwela because she felt that she was an outcast in the classroom. It semed that the curriculum was not for her.

Ug nipaspas ang istorya. Napasa ni Jenieva ang exam sa Alternative Learning System ug entrance exam sa university. Sa kataas sa iyahang score, naubusan siya og course. Apan gipili niya ang kurso kung asa mahimamat niya ang nagkalainlain nga mga espiritu, where they would learn the fall of Lucifer from heaven accompanied by two-thirds of the population of angels.

Busy kayo siya tungod sa extra-curricular activities nga iyang gisalihan, ug ubay-ubay na pud nga mga protesta ang iyang gisalihan bisag wala siya kabalo sa TRAIN law nga ginaprotesta sa ilang eskwelahan. Ang importante kay mapaglaban niya ang ideology sa iyahang org. Gasali pud siya og beauty pageant not just in the university apan sa mga kapistahan, peryahan, kabasakan, ug kabagnutan. Sa sobra niya ka busy, wala na siyay time magboto sa eleksyon sa ilahang eskwelahan.

Bisan og nakuha na niya ang iyang mga gusto, wala gihapon niya nakuha ang gugma sa lalaki nga iyahang gidamgo. Adlaw ug gabii ginasulayan niya nga ibutang ang litrato sa lalaki sa taas sa unlan ug tusok-tusukon og dagom. Apan nakamatikod siya nga mali diay ang iyang formula. Bantog diay nadaot ang nawong sa lalaki kay formula diay sa barang ang iyang gihimo. Mao tong giilisan niya og mga ugat-ugat sa lubi, mangrove, ug mama. Gisugdan niya ang formula nga gigamitan niya og TAE (trial and error) method.

Makasubo man nga iingon, wala gihapon nakuha ni Jeneva ang gugma sa iyahang gidamgo nga lalaki nga mura jud baya og guwapo. Gapula-pula lang ang aping tungod sa ginainom nga bahal kada adlaw.

Gidawat ni Jeneva nga dili para sa iyaha ang lalaki. Giatiman na lang jud niya ang iyahang pag-eskwela, labi na ang iyahang thesis nga may title nga “The Effectiveness of Using Balete Leaves in Changing Fractions to Decimals.” Libog kaayo paminawon ang iyahang thesis. Bisag siya kay naglisod pud og sabot. Tanan na lang nga naay balete nga article ginaapil niya sa related literature. Maski katong story nga “The Man in the Balete Tree” giapil niya gihapon para mobaga ang iyang thesis.

Ang ilahang balay kay natukod sa taas sa kamatsili. Kauban nila nga nagpuyo ang tabili, butiki, ug mga lamigas. Adlaw-adlaw kay masamadan sila kung mosaka, apan wala nila ginatagad kay matud sa ilaha, there is no place like home. Diri na pud diay siya nagahimo og thesis. Namalandong siya, ug nahunahunaan niya ang iyang kaagi sa iyang thesis proposal, kung asa nadesisyunan sa iyahang maestra nga conditional ang iyahang thesis. Grabe jud ang hilak ni Jeneva ato. Nakamata intawon ang mga mananap sa ilalom sa yuta. Apil na pud og katay-og ang tectonic plates mao tong naglinog ug nangaguba ang ancestral churches nga ginakahadlokan niya sudlan.

Naguba tanan ang ginaisip ni Jeneva katong nakadawat siya og message nga “THESIS” sa iyahang cellphone. Naguba intawon ang kalibutan niya. Wala siya kabalo kung mohilak ba siya. Basta kabalo siya nga dili pa siya ready. Nangutang dayon siya og load para matawagan ang iyahang maestra nga dili pa siya ready, apan naa pa diay siyay utang sa 3733. Gipangtawagan niya ang iyahang mga classmate sa Spirit of Symbology apan wala sa ilaha ang makahatag sa iyaha og tabang.

Niadto siya sa eskwelahan dala ang mga wala pa na-validate nga mga questionnaire. Nakita intawon niya sa layo ang maestra niya sa symbology nga kilay kaayo, samtang siya kay naka-jogging pants nga PE uniform. Wala pa kini nalabhan sukad atong last exercise nila nga kapin tulo na ka bulan ang nilabay ug kada gabii niya ginasuot. Nakulbaan siya sa pagpa-validate sa iyahang questionnaire kay dinalian lang gyud baya ang iyahang gihimo ug gipangbutangan na lang niya og borders para ingnon nga resourceful ug madala-dala na lang sa aesthetic value.

Ug nipaspas ang dagan sa panahon. Mag-final defense na intawon ang atong bida. Bagsak kayo ang iyahang buhok nga halata kayo nga bag-ong rebond sa baratuhong parlor sa bayot sa palengke. Ubay-ubay na sad ang fats sa iyahang lawas tungod sa stress nga nahitabo sa iyaha, mao tong nikaon siya og daghan. Sa iyang kakulba, dili lang singot ang nigawas sa iyahang lawas, apil na usab ang mga fats nga mura na siya og endorser sa Golden Fiesta—“pitong beses mang gamitin, golden pa rin.”

Nahimuot kaayo siya sa iyahang gipangdala nga pagkaon—mga repolyo nga gisagulan og sayote ug pechay nga gihuluman og pito ka adlaw sa tubig ug gisagol-sagol. Basta dili na masabtan kung unsa ang pangalan sa gi-prepare niya nga food. Nalingaw siya sa sige og tan-aw sa pagkaon bantog nalimtan niya nga thesis defense diay niya. Abi niya kung food fair.

Ug gikuti-kuti na sa iyahang panel ang iyahang papers nga napuno og sticky notes. Dili intawon masabtan ang nawong sa iyahang panel kay murag dili thesis paper ang iyahang gihimo. Mura na kini og listahan sa gapataya og Last Two. Ug nibagting na ang kalangitan para sa desisyon sa iyahang thesis, nikondenar na iyahang kalag. Nisugod na og sulti ang iyahang panel: “Ga, mag-reconduct ka ng thesis mo. Mali ang tool na ginamit mo.” Pagkadungog ni Jeneva kay nalisang siya pag-ayo. Nahadlok siya bisan og walay kahadlokan.

Nakahilak intawon ang atong bida while remembering all her achievements, but all of the sudden, nahinumduman niya nga wala gyud diay siya ka-conduct sa iyang thesis. Gihimo-himo lang diay niya ang tanan nga data kay wala na siyay time. Imagine, she attended various seminars in their university, plus pioneering team pa gyud siya sa ginahimong kulto sa barangay kung asa ang iyahang boarding house. Apan nikalit og duol ang mga panelist sa iyaha ug gigakos siya nga mura og di na siya kaginhawa.

Giilog-ilogan siya nga mura og nagdula sila og “The Boat Is Sinking.” Naglakaw-lakaw sila palibot sa mga bangko nga mura og nagdula og “Trip to Jerusalem.” Giatik ra diay siya sa mga maestra, mga maesta niya nga wala gatudlo og tarong. Gina-test lang nila ang resistance niya in the midst of trials and havoc.

Sa laing bahin, ang iyahang mga classmate kay nanglingling sa gawas, apan gisirado kini og pinakalit sa ilahang maestra, mao tong ang eyelids sa classmate niya nga si Mohayna kay naipit intawon sa pultahan. Mosiyagit na unta kini, but she did not want to break the serenity inside the room. Giantos na lang jud niini ang kasakit bisan og galuha-luha na kini.

Samtang si Jeneva kay wala katuo sa iyahang nadunggan. Nakatuo lamang siya katong gipakaon sa iyahang panel ang tibuok repolyo sa iyaha nga mura siya og nahuwasan sa kahubog. Napamatud-an niya nga maka-final defrense ra jud diay ka with the great advocacy for the less privileged people.

Nag-ambak-ambak intawon si Jeneva, ug kalit nga nigawas ug kalit nga gibira niya si Mohayma, ug nabilin intawon ang eyelids ni Mohayma sa pultahan, hinungdan nga mura na kini og Korean nga namali og naretoke. Nigawas sila ug nagtumbling-tumbling dala ang tumang kalipay.

Ugma, Puhon

Ni Marlon A. Allecer
Sugilanon

(This piece is a finalist in Get Lit!, a contest on writing short stories for young adults conducted by Pangandungan, General Santos City’s writers organization.)

“Naa ang notebook dinhi o,” ingon sa usa ka inahan, dayon iyang gitungtong ang usa ka notebook sa ilahang lamesa. “Paglaksi dinhag usa ka papel. Isulat ang imong mga pamaliton.”

Mitubag ang usa ka batang babaye nga naghinganlag Felicidad, “Ma, di ko kinahanglan na kana. Iingon ra sa akoa, ug akong memoryahon.” Milakaw kini paingon sa samin, bitbit ang usa ka sudlay. “Kaya na man nako ang mamalit. Di ba nasugo na ko nimo adto? Maayo man.”

“Basta kay ako na kang naingnan ha nga mas labing maayo kung imong masuwat imong palitonon aron sakto gyud,” pakigsaad sa inahan ni Felicidad kaniya. “Siguraduhang mao gayud imong mga palitonon ha?”

“Naunsa man ni si Mama,” tubag ni Felicidad. “Dako na ko, di ba? Ana ka, maong ako nay imong sugoon magpalengke aning kinahanglanon nato. Okey ra man sa akoa nga di sab makasimba karon.”

Dayon didto siya miangay-angay adto sa ilahang samin nga aduna pay pangisi-ngisi. Dayon siya sa ulahing pag-posing kuno sa salamin, mibutang sa iyahang kamot paingon sa iyang hawak nga mingtul-id ang iyang tinindogan ug gipagawas sab ang iyang dughan, diin didto nakita sa iyang inahan ang iyang gibuhat.

“Ayay ka, pagdali na dinha aron makasayo ka didto. Daghan ra bag mga tawo karon,” ingon sa iyang inahan. Matod pa niya, ang iyang anak kay may posibilidad gayud nga mahimong Ms. Universe.

“Si Mama, di kabalo manuktok ba,” suko niyang sinultihan.

“Unsaon man pud nako pagtuktok nga way purtahan ang atong sala? Ha, unsa? Didto kos purtahan sa gawas sa CR manuktok nimo? Hala sige, pagdali na dinha.”

Sa wa magdugay, nasulti na sa maong inahan nga naghinganlag Karla ang mga pamalitonon. “Sigurado ka bang di nga gayud nimo kinahanglan nga ako pang isuwat?”

“Yes, Ma!” tubag ni Fely. Dayon, siya mingpanaw gikan sa ilahang balay paingon sa iyang paadtoan.

Samtang siya nagbaklay, adunay tawo nga nakiglalis sa usa ka tigulang. “Naunsa ka man, inahana ka. Wa nimo nakita ha nga adunay tawo nga mokuha sa imong bag? Ngano ka minggawas dinhi sa balay?” ingon sa maong tawo dayon tudlo-tudlo sa iyahang inahan, tinudloon nga sama sa usa ka inahan nga adunay gustong ipasilsil sa alimpatakan sa iyang anak. “Ngano man gud minggawas pa ka ba? Tan-awa ni ron, asa na imong kuwarta nga pinadala sa imohang anak? Sayang kaayo to, gikuha sa kawatan.”

Samtang nagapaminaw si Fely, natingala siya nga mura bag ginatuklod siya paingon didto sa tawo.

“Ha! Unsa? Moadto kag simbahan? Gidimalas pa man gani ka ron, moadto ka sa Ginoo? Aron nga unsa? Pagpasalamat siya nga wa na tay kuwarta? Aw, maayo ka na,” padayon nga pagyawyaw sa tawo sa iyahang inahan. Tungod kay kusog ang tingog sa maong tawo, rason nga mao ray iyang padungan.

Sa duol na si Fely, mingkalit og tan-aw ang tawo sa iyaha nga mingsiga ang mata pa nga gapula, timailhang suko gayud kaayo. “Huy, bataa ka! Paduol og padayon diri. Di ba, kay ikaw ang sugdag tadtad ron. Isa pa mo sa inyong pamilya, mga mangtas og batasan, di pahiram og kuwarta.”

Apan wala kadto nahimong rason nga mohunong si Fely sa paglakaw. Gani, imbes nga mahadlok siya, nakatawa na hinuon si Fely sa panghitabo nga adunay manok nga minglupad didto sa balay nga adunay gubot sa mag-inahan.

“Gahi pud ang imong pagsabot, no? Di gayud ka motuo sa akoa?” ingon sa tawo nga mas misuko na. Apan wa gihapon ming-undang si Fely sa katawa tungod nalingaw gayud siya sa pagtan-aw sa maong manok nga nagkapakapa.

“Angkol, miadto ra ko dinhi aron sa pagtan-aw sa manok ug di tungod kanimo,” maong pangrason ni Fely. Sige gihapon ang iyang pagkatawa hangtod sa mingkatawa na pud usab ang tigulang.

“Fely, aha man ka paingon?” pangutana sa tigulang sa hinay niini nga tingog. Daw minglahi ang panahan kadtong mingduol si Fely. Gani ang mga tawo nga nagtago sa ilahang balay ug nanglili, minggawas aron sa pagtan-aw kang Fely nga nalingaw sa manok.

“Aw, moadto kog palengke, Lola. Mitan-aw ra ko sa inyohang manok,” matod pa ni Fely. “Ug, Angkol, wa ko kaila man sa imoha, ngano mang suko ka dayon sa akoa? Mura ra mag adunay mingtuklod sa akoa paingon dinhi. Wa ko man tuyoa ang moanhi.”

“Ikaw gyud, bataa ka. Badlungon kay ka,” ingon sa tawo dayon mingsulod sa ilahang balay.

“Ay, inahan, wa pa ta nahuman. Pasalamat ka, ming-abot nang bataa na.” Mingpatalikod ang tawo ug minglakaw pasulod sa ilahang balay.

“Kabalo na diay ka mamalengke?” ingon sa tigulang. “Kagamay pa man nimo.”

“Oo, Lola,” tubag ni Fely. “Kabalo na. Sige, molakaw na ko.”

“Pag-amping baya, Fely. Buotan gayud ka nga bata.”

Mingpadayon si Fely sa paglakaw, ug sa wa madugay, adunay iro nga gikatay didto sa unahan. Mga mangtas og nawong nga mga lalaki ang kanunay nga nagkinataw-anay ug, sa buntag pa sa sayo, nag-inom na.

“Agi ra ko ninyo, mga Angkol,” ingon ni Fely.

“O, Fely, ikaw man diay na, asa man ka paingon?” pangutana sa usa ka tawo.

“Aw, mamalengke ko, Angkol,” tubag ni Fely, dayon ngisi sa ilaha, ug mipadayon nga mingpanaw siya.

“A, pag-amping baya, bata. Lisod didto sa palengke,” pabilin nga estorya sa tawo kaniya.

Midagan og kusog si Fely paingon sa sikad nga iyang nakita ug tungod pud sa kainit sa panahon. Nakita na gayud niya ang sikad nga maoy sakyan paadtog palengke.

“Fely, ikaw man diay na,” estorya sa drayber sa usa ka sikad. “Aha man ka paingon bataa ka? Kahibalo ba si Kapitana nga naa ka dinhi?”

“Oo, Kol,” tubag ni Fely. “Siya pa may nagsugo kanako nga mamalengke.”

“Aw, sa palengke diay ka paingon? Sige sakay na dinhi aron mahatod tika.”

Minglingkod si Fely sa sikad ug mingpiyong kadyot sa iyang mata tungod sa kasinaw sa adlaw. Sakto nga mao pa gayud ang sinag sa adlaw. Samtang nga naglingkod si Fely, nakakita siya og mga bata nga nagdula sayo pa sa buntag. Purting pagkasabaa sa nagkinataw-anay sila. Kay buntag sayo sa Dominggo, adunay mga nagbaklay pud nga nagpanon nga grupo ang nakailis og maanyag kaayo nga limpyo pud. Siguro paingon sa simbahan sila, matod pa sa hunahuna ni Fely.

Nagkandaiyag mga batasan nga tawo: tawo nga pormal kaayo apan adunay ngitngit sa kasingkasing ug tawo nga di man maayo tan-awon apan sila pay adunay maayo nga tinagdan. Klase-klase gayud nga mga tawo ang nakita ni Fely. Gani nakita pud niya ang usa ka babaye nga mingpara gikan sa gilid sa kalsada.

“Kol, sa palengke ra ko,” ingon sa babaye. Ang babaye kay may adunay pula ka ngabil, nakabugkos ang buhok, ug nakagunit og sigarilyo. Mubo pa gyud ang iya nga short, gani ginatawag kinig pekpek short, ug nakasando og pula nga halos ang dughan molugwa na.

Mipagilid lang ang batang babaye aron sa pagtagad sa babayeng mipara nga molingkod sa iyang gilid.

“O, Fely man imong ngalan no?” pangutana sa babaye. “Kadtong anak ni Kapitana?”

Mitubag dayon si Fely nga mingisi ug may ngipon nga naipakita, “Oo.” Dayon mingsentro siya sa iyang panan-aw sa samin sa sikad ug mipadayon sa hulat hangtod sa makaabot sa paadtoan.

Wala nay ubang dugang pangutana ang babaye tungod kay na-busy kini sa kaestorya sa telepono. Wala pa kaayo masabti ni Fely ang mga pang-estorya sa babaye, apan sa tono sa iyang tingog kay suko gayud kini. “Basta, hulata ko dinha sa palengke. Mag-estorya ta. Tanan imong nakita gabii, akong isaysay og maayo.” Gahilak ang babaye.

“O, Fely, naa na ta dinhi. Unsa man, hulaton pa tika dinhi?”

“Okey na, Angkol,” tubag ni Fely, dayon siya mitunol sa iyang bayad. “Kaya na nako mouli og ako ra isa.”

Apan sa wa madugay, adunay tingog nga nadunggan si Fely nga naghilak. Tingog diay sa bata nga nagapangita sa iyang mama. Sa kadaghan ug kasamok sa tawo sa palengke, natumba og kalit si Fely. Gusto man niya nga mohilak, apan sa iyahang hunahuna, gikinahanglan niya nga motindog.

“Okay ra ka, Fely?” ingon sa babaye sa sulod sa sikad. “Kini gyud ning mga tao dinhi sa palengke ba. Nabanggaan na nuon ka. Kaluoy pud nimo.”

Mitubag pud dayon si Fely, “Okey ra man, Ate. Salamat.” Mitindog siya dala papha sa iyang sanina.

Wala pa nahuman ang di maayo nga panghitabo sa palengke. Aduna pay nagdinaganay nga mga tawo tungod kay adunay nakawatag kuwarta. Purti ang ginukdanay, nga nagpakulba kang Fely, ug sa hunahuna ni Fely, “Tinuod gyud ba kahang di na nako kailangan ang papel nga pamaliton?” Mga butang nga angay hinumdoman nga sa panahon sa kagubot didto pa malimtan. Tinuod ba kaha nga sa pagtan-aw ni Fely sa palengke, maoy mga tawo nga nagtan-aw sa kalibutan?

Ug mipadayon si Fely sa pagtindog. “Fely, unsa man?” ingon sa drayber sa sikad. “Ubanan tika dinhi? Unsay pamaliton nimo diay?”

“Okey ra lagi ko, Angkol.” Nilingi pud siya dayon sa babaye. “Ate, okey ra ko.” Mingisi si Fely og dako kaayo. Kita gayud didto ang kaanyag sa iyahang nawong, ang kainosente sa iyang pagkabatang babaye.

“Sige a, ikaw bahala,” ingon sa drayber, dala kapkap sa likod ni Fely. “Mura naman kag dako Fely uy,” dugang pa niini.

Mitando na lang si Fely ug mingbabay sa babaye dala ngisi og dako ug ingon, “Ate, ayaw na hilak ha?” Milakaw og hinay-hinay si Fely, paingon sa puwesto sa iyahang iyaan didto sa palengke nga mohatag diretso sa unsay-unsay gikinanghalan ni Fely.

Samtang sa iyang paglakaw, naglingi-lingi siya sa mga tawo. Nakakita siyag lalaki nga puti ang sanina ug adunay antipara sa mata. Nagapamili kini og gulay. Naglibog kini unsay buhaton kay nagalikay pa sa mga tawo aron di mahugawan ang sanina. Apan sa wa masipyat, ang kanindot sa iyahang sanina kay nahugawan na gayud og gamay nga lapok gikan sa gulay nga bitbit sa usa ka tawo. Sumala sa ngisi sa usa ka lalaki, makita gihapon kaniya ang wa kagustohi nga panghitabo. Bisan sa kadako sa puti nga ania sa sanina sa lalaki, klaro gihapon ang kahugaw niini.

Mipadayon lang gihapon si Fely sa paglakaw, kung diin siya didto nakigsuksok sa kaguot sa puwesto. Nakigdutdot ug didto nakakita og hayag. Lisod man ang makabarog sa guot nga dalan, apan nakalingkawas ra gihapon si Fely. Sa iyang kagamay, di kapangutana nga makagawas gihapon siya.

“Fely! Fely!” tawag sa usa ka babaye dala senyas niini ug kaway sa iyang mga kamot. Milingi si Fely didto sa kung asa ang nagtawag kaniya. Usa kini ka babaye nga may pang-edaron na, dako ang lawas ug gibugkosan ang buhok nga may puti na ug gisul-oban og hairnet. Sa wala pagdugaya, si Fely miduol sa iyang iyaan nga kanunay ang pagpanawag kaniya.

Gani, mingtawag ang inahan ni Fely nga nagpahibalo nga si Fely ang mopalit sa mga gamiton sa ilahang puluy-an tungod sa kadaghan sa mga buluhaton niini isip kapitana sa Baranggay Kanunayon. Si Fely nga usa ra ka anak nga gipadako nga nag-inusara sa iyahang inahan, tungod ang iyang amahan kaniadto namatay nga nagserbisyo sa gobyerno isip usa ka pulis. Sa adlaw-adlaw, usahay malimtan na sa inahan nga si Fely naa adto sa ilahang balay, kauban sa iyahang mag-agaw nagadula ra. Apan wa gihapon masayop ang usa ka inahan nga ihatag ang gusto sa anak, gani na gihapon ang pagtan-aw sa iyahang nag-inusarang anak bisan asa moadto, ug mitawag siya sa iyahang igsoon nga naa sa palengke nakapuwesto ug mga gulayon nga klase-klase.

“Fely, ganina pa tika ginahulat. Ali dinhi o, ara na imohang gikinahanglan tanan,” ingon sa iyahang iyaan dala tunol sa mga pamaliton unta ni Fely.

“Ante, ikaw naman ang namalit ani tanan. Unsaon pa nako pagkat-on ani?” maong pangutana sa bata.

“Fely, mitawag imohang mama dinhi sa akoa mahitungod sa maong plano.”

“Ante, gusto nako mopalit ug makalibot dinhi sa palengke.” Naglingi-lingi pag usab si Fely sa iyahang puwesto nga gitindugan.

“Fely, maoy gusto sa imohang inahan. Basin bayag maunsa ka,” kabalakang tubag sa iyaan sa iyahang pag-umangkon.

“Pero, Ante, gusto gyud nako nga makapalit man lang bisan og kaisa sa laing tindahan.”

“Hala, sige, kung maoy imong gusto. Ikaw mopalit aning usa ka kinahanglan sa imohang mama. Kining ulahing tindahan dinhi, aduna siyay baligya nga haplas. Imong palitan imohang inahan ug hiloton ha?” maoy sugo sa iyaan.

Didto dayon ang kagana sa kagustohan gayud ni Fely ang makalibot pa. Bisan man tuod si Fely, gihatag na kaniya ang tanan nga iyahang gikanahanglan, aduna gihapoy kagustohan sa iyahang kasingkasing ang mosulay sa butang nga di maayo kaniya apan maoy iyahang gustong testingan aron mabal-an ang unsay resulta sa amgo sa kasingkasing nga maoy gustong makab-ot. Wala na nakasulti pag uban si Fely, tungod gani kay maoy iyang gusto.

Midiretso dayon ang bata didto sa tindahan nga mahibaw-an ang unsang klaseng haplas ang paliton o kung unsay ngalan sa palitan niya. Samtang sa iyahang pagdagan, adunay tawo diay iyang kasugat nga maoy rason nga natumba siya. Di man sakit ang maoy pagtumbahan, apan mihuot og kalit ang iyang dughan. Iya dayon nga nahinumdoman ang kanunay nga pahimangno sa iyahang inahan nga, “Anak, pag ikaw makasala gani, mangayo gayud kag pasaylo sa kanunay ha?” nga wa buhata sa maong tawo. Iya dayong nahimamat nga di gayud diay sa tanang tawo sa kalibutan ang may parehas ang batasan. Wala na lang dibdiba ni Fely pag-ayo ang maong panghitaboa. Mibangon siya sa iyang kaugalingong kusog, gani wa siyay kaila sa maong dapitan ug wa siyay masampitan og tabang. Milingi usab siya didto sa tawo nga nakabangga kaniya apan wa na niya hikit-i.

Mingpadayon siyag tindog dala lakaw paingon didto sa tindahan nga gitudlo sa iyahang iyaan. Sumala sa iyang nakita, daghang tawo nga tapok sa gilid nga suok. Mga tawo nga purting nag-inilugay og mga sanina, mga pantalon, ug uban pang gamit nga suotonon. Sa pikas pud nga dapit, mao usab ang usa ka karinderya nga mingaw kaayo. Wa gani bisan usa nga mingpalit sa maong baligyaan og sud-an. Nahibulong pag-ayo si Fely ngano nga wa may bisan usa ang mipalit sa maong baligyaanan. Nakuratan pag-ayo si Fely tungod sa adunay mingkalit og patong sa iyahang abaga.

“Fely, aha man ka? Asa si Kapitana?” maong pangutana sa tingog sa iyahang likod.

Gilingi ni Fely ang tingog sa iyahang likod. “Hay, ikaw man diay na, Ante Mara. Diri ra sa palengke,” tubag ni Fely. “A, Ante, pangutana ra unta nako ba. Ngano nga wa may tawo anang tindahana na o?” ingon ni Fely dayon tudlo sa nagabaligya og sud-an.

“Aw, ayaw gayud pag-anha anang babaye nga tigulang ha? Di daw maayo na iyahang baligya, magsakit ra ka,” maong tubag sa silingan nila Fely.

“A, mao ba, Ante? Sige, modayon na ko sa akong tuyo.” Wa na lang pansina ni Fely ang tindahan nga way mingpalit. Kaluoy pud sa tigulang, sa hunahuna ni Fely. Gipaphaan na lang ni Fely ang iyahang sanina, mura mag-aduna may hugaw iyang na kapkapan.

Midiretso samtang nagapamalandong ang batang babaye. Didto siya paingon sa tindahan nga iyahang pagaadtoan. Sa dihang adunay gubot ang nadungog ni Fely. Mga nagbuto-buto ug may kalayo sa wa malayoi nga dapit. Samok, saba, halang sa mata, lisod sa ginhawa. Maoy nasayran ni Fely sa adtong panahona.

“Mama!” “Papa!” “Akoooong, anak!” “Ginoong Diyos!” “Lord!” “God!” “Allah!” Nagklase-klaseng panawagan sa mga tawo ang maoy nadunggan ni Fely. Sakit sa ulo, tungod sa baho nga iyang nasimhotan ug huot sa dughan. Mao pud ang ulo nga sa iyahang paminaw di na gayud niya makaya ang panghitaboa. Gusto ni Fely nga moestorya apan di niya kaya. Molimbag-limbag nga gasipa-sipa sa kasakit. Maoy gusto niyang masayran. Apan adunay kaluyahon ang tanang tawo nga nasakitan. Gusto man nga motindog pa, sa dihang ang pagsulay na ang maoy motira sa matag usa, dili tanan tawo ang makaagwanta. Mga tawo nga gubot, mao sa gihapon iyang nadunggan. Ang sa iyahang nakita, adunay kusog nga gasiga sa wa malayo nga dapita.

“Kaluoy sa akong inahan nga ako rang biyaan,” maoy sa hunahuna ni Fely.

“Anaaaaaak! Anaaak!” ulahing nadungog niya ayha mopiyong.

Ang Paglaum nga Mibiya

Ni Riccah Jedaina Moranos Ondoy
Sugilanon

 

“Ayaw ko byae! Ayaw mi byae!” Mao kini ang mga pulong nga minggawas sa akong mga ngabil, samtang ang akong mga tuhod nakaplastar sa gahi ug lig-on nga mga salog ug mikusog sa pagmulo. Ako mihangyo sa babayeng nagyaka usab sa akong atubangan, babaye nga akong pinalangga ug nakauban sa pagpuyo sa pipila ka mga tuig. Siya mao ang akong inahan.

Mibalhin ko og lingkod sa usa ka lapad nga hinimo sa kahoy nga bangko nga naa sa sulod sa among gamay ug katag nga lawak, samtang ako naguol ug mihilak pa og samot. Sa among paghinilakay, akong nadunggan ang matag lagubo sa tikang sa usa ka padulong nga lalaki nga muboon apan may pagkadakoon og lawas nga mao ang akong amahan.

Nakita nako ang iyang hulagway. Nagsiga iyang mga mata, ug nagpangumo ang iyang mga kamot, ug siya misulod sa among nahimutangan. Mipadulong siya sa giplastaran namong duha ni Mama, nga mao ang akong kaestorya, ug samtang siya gapaduol, ako nibati og kakulba nga may sagol nga kahadlok, apan ako mihilom lang.

Nakita nako og giunsa niya paglaparo og kusog ang hulagway sa akong inahan. Pagkahuman gihimo sa akong amahan ang iyang tuyo, aduna pa siyay gisulti. “Hawa diri sa balay ha. Lakaw og asa nimo gusto moadto. Ayaw paubana akong anak. Mohawa kag imoha!” Ug milakaw siya pagawas sa among gubaon nga purtahan.

Mihilom ra si Mama ug mitiyabaw, samtang ang akong kasingkasing napuno sa kasuko ug kasakit sa akong nasaksihan, apan wala koy mahimo kon dili ang mopiyong ug mobakho. Wala nako mapanalipdi si Mama.

Akong gigakos ang akong inahan. “Mang? Og molakaw ka, asa man sab ka paingon?” Nagdungan mi og hilak.

“Wala koy laing mahimo, nak, kon dili mohawa sa atong panimalay ug mangitag maayong pamuyo. Dili na mi magkasinabtanay sa imong amahan. Wala ko nasayod og unsay naghulat sa akoa sa dalan, apan nagapanghinaot ko ug nagahandom nga unta sa ing-ani nga pamaagi, makaikyas ta sa kamot sa imong amahan.” Samtang kini migawas gikan sa iyang hubag nga mga baba, iya kong gigakos pagguot.

“Mouban ko, Mang. Dili ko magpabilin. Mouban ko kung asa ka moadto.” Misamot ang akong pagmulo.

“Kinahanglan nimo moskwela, nak.” Ug mihinay-hinay siya sa pagpanghipos sa iyang gamit. Iyang giabri ang among kahoy nga aparador ug mikuha og pipila ka mga sanina nga iyang pagadal-on sa iyang paglakaw. Iyang gikuha ang iyang pagasudlan sa iyang mga butang.

“Moundang na lang ko.”

Mihunong siya sa iyang ginabuhat. “Nak, mas maglisod man ta. Diri lang ka kay naa kay kinabuhi diri. Dili pa nimo masabtan karon.”

“Pero mobalik pa ka, Mang?” Mao na lang kini ang akong natubag sa maluya nga pagsulti.

“Walay siguro, nak, pero puhon og makalugar na ko, balikan tika ug kwaon tika. Pero samtang wala pa ko diri, magtarong kag skwela, ug ampingi imong kaugalingon.”

Gikumot ang akong kasingkasing sa akong mga nadungog. Walay puruhan nga mobalik siya, ug wala ko kabalo kung aduna pa bay higayon nga magkita mi pag-usab. Nakita nako ang pag-agas sa luha ug nabati nako ang gibati nga kasakit sa akong inahan. Ako nasayod nga siya nasakitan tungod kay iya na kong biyaan kauban si Papa, nga maoy hinungdan nganong kinahanglan niya molakaw. Puno og pag duha-duha ang iyang mga mata, apan mipadayon siya sa iyang ginahimo.

Gibitbit ni Mama ang iyang itom ug gisi-gisi nga bag. Sulod niini iyang gamay lamang nga bisti. Nasayod ko nga wala siyay kwarta, maong akong gikuha akong gamayng alkansya ug giduhol kaniya. “Dal-a ni, Mang. Wala ko kabalo pila ang sulod ani, pero may na lang naa kay bitbit bisag gamay, pangpalit nimog tinapay para naa kay makaon sa dalan.”

Mitiyabaw siyag samot samtang gigunitan ang akong mga kamot ug misulti, “Mas kinahanglan nimo ni, nak. Sige lang, naa man koy pamasahe. Igo na ni. Imoha lang na.”

Gibutang ni Mama ang iyang bag sa iyang likod. Nagdungan mi og gawas gikan sa among lawak paingon sa among purtahan padulong sa gawas. Mihalok siya sa akong agtang, ug akong nabatian ug nabantayan ang luha nga mitandog sa akong panit nga gikan sa iyang luya nga mga mata.

Sa walay daghang istorya, miaksyon na si Mama og tikang pagawas sa among panimalay. Sa pipila niya ka pagtikang, siya mihunong ug milingi pa og usab sa akoa. Hanap ang iyang dagway sa akong panan-aw tungod kay natabunan sa mga luha ang akong panglantaw. Midangoyngoy ko og hilak apan wala na koy mahimo. Misyagit ko, “Ma, balik ha! Paaboton gyud tika. Diri sa mismong purtahan, diri tika hulaton!”

Apan mipadayon na siya sa pagbaktas. Hinay-hinay siya nga nawala sa akong panan-aw. Ako milingkod sa kahoy nga bali nga naa sa atbang sa purtahan. Nag-abot ang akong nawng ug tuhod. Nagalaom ko nga moabot ang panahon nga siya mobalik tungod ako siyang pagahulaton. Ako mihilak og padayon.

Tilapyang Puti

by Genory Vanz Alfasain (Fiction)

Wala na hinuon ganahi molaag si Lourdes karong Pebrero 14. Gusto unta niya molaag kay adlaw sa iyang pagkatawo. Nairita siya sa walay klarong tambag sa iyang mga kaila.

“Pagminyo na, uy! Mawala na ka sa kalendaryo.”

“Pag-chat-chat na lang. Maka-harvat pa ka’g afam.”

“Dapat naa na kay liwat bago pa ka magkuwarenta.”

Gabalik-balik sa hunahuna ni Lourdes ang tambag sa iyang mga kaila. Dili niya maeksplika kung ngano ing-ato ang ilang ginatambag kaniya.

“Lourdes, nganong dili man ka maglaag anang adlawa? Special day na kay birthday nimo!” ang istorya niya sa iyang kaugalingon. “Nganong ing-ana man na sila? Dili ba puwede mag-enjoy sa imong kinabuhi? Kung wala pa gyoy lalaki para kanako, magpaka-bitter na ba dapat ko? Magpakadesperada mangita’g foreigner sa chat? Kapait ba ana! Ginoo ra gyod ang nakabalo.”

Nigawas si Lourdes sa iyang kuwarto ug niadto sa iyang gamay nga garden. Nagpabalik-balik siya og lakaw na mura ba’g butiki nga naputlan og ikog. Nilingkod siya sa goma nga bangko. Gipiyong niya ang iyang mga mata ug niginhawa og lalom. Pag-abre niya sa iyang mga mata, gikuha dayon niya ang cellphone nga nasa bulsa sa iyang short. Ni-type og number si Lourdes.

“Hello, Yot! Hello? Alfonzo Jr. Choppy ka. Okey na? Ana?” ang ingon ni Lourdes.

“Yes,Yot! Unsa man ato?” kusog nga tubag ni Alfonzo.

“Naa kay kauban ‘rong 14? Kung wala, mokuyog ka nako?”

“Obviously wala! Ikaw gyod. Parehas baya ta na member sa club, kanang mga malamig ang Valentine’s Day. Asa diay ang rampa ‘ron?”

“Ang plano nako, mag-trek sa Mt. Matutum o Lake Holon. Bet?”

“Ay,yots, puwede Lake Holon sa ta? Dili pa nako keri ang Matutum, e.”

“Ay, chaka! Sige, sige. Diri na lang katulog sa akoa arong dungan na ta pa-Tboli. Ako na lang mag-drive.”

“Ay, bet! Ungya, imong trabaho?”

“Remember, ako baya ang boss sa akong consultancy firm, charot!”

“Aw! Sorry god. Nakalimot ko, Madam. Sige, mag-prepare na ko.”

“Pagdali, ha. Byaan tika kung ma-late ka.”

*

“Ay! Perfect! Maayo na lang kita ra tawo ‘ron sa Holon.” ang ingon ni Alfonzo.

“Mainstream man god ang kadaghanan sa mga tawo ‘ron. Kabalo na ka, kana bang dapat sa sosyal gyod na resto mag-date o kanang sa mall gyod arong makita sa tanan nga naa kay uyab.” ingon ni Lourdes.

“Yot, nanimaho ka’g ampalaya. Pugaon sa tika arong mabawasan ang imong pagkapait.” ingon ni Alfonzo.

Wala na nagtubag si Lourdes sa istorya sa iyang amigo. Nangita si Lourdes og bangka arong mag-bangka-bangka sa Holon. Nagsige’g pa-picture si Alfonzo sa iyang cellphone. Nakakita si Lourdes og bangka. Nananghid si Lourdes sa tag-iya nga nagbantay niini.

“Kuya puwede ba ko makahulam kadyot sa imong bangka?” ang pangutana ni Lourdes.

Nitando ang tag-iya kay Lourdes. Naningkamot si Lourdes og padagan sa bangka. Wala siya naguol sa itsura sa bangka nga mura’g balsa kay kabalo man siya molangoy.

Nakaabot na sa tunga sa Holon si Lourdes. Gitan-aw niya ang mga punoan nga nakapalibot sa crater sa bulkan. Dayon nitan-aw siya sa tubig sa Holon.

“Unsa kaha ni kalalom ang Holon?” ang pangutana ni Lourdes sa iyang kaugalingon.

Naghinay-hinay og higda si Lourdes sa bangka. Katong nakahigda na siya, nitan-aw siya sa langit. Naghinuktok, naghunahuna sa iyang edad.

“Hala, uy, trentaysingko na ko,” ingon ni Lourdes.

Naglutaw-lutaw ang bangka nga gisakyan ni Lourdes padulong sa pikas bahin sa Holon. Nakuratan si Lourdes kay nabangga ang bangka sa bato.

“Hala! Layo naman diay ko. Mobalik nako kay gasugod na og dulom.” ingon ni Lourdes.

Samtang ginasagwan niya ang bangka, nakakita si Lourdes og dakong tilapya nga puti nga galangoy padulong niya. Karon pa siya kakita og dakong tilapya nga puti. Mao giundang niya ang pagsagwan sa bangka. Nihunong ang tilapya duol sa bangka. Gitan-aw ni Lourdes ang tilapya. Giduol niya ang iyang nawong sa tubig. Gitutokan niya ang mata sa tilapya. Hapit maumod si Lourdes mao nibalik siya sa dating posisyon niya. Sa pagbalik niya og lingkod, nitan-aw siya sa langit dayon sa tilapya. Ungya gipiyong niya iyang mga mata. Nadunggan niya ang pagtawag ni Alfonzo kaniya.

“Yot! Balik na diri, uy!”

Pag-abre niya sa iyang mga mata, wala na niya makit-an ang tilapya. Nagdali-dali siya’g sagwan sa bangka padulong kay Alfonzo.

Nagahulat sa pangpang ang lalaki nga tag-iya sa bangka, kauban si Alfonzo.

“Ay,Kuya, salamat sa pagpahulam nimo sa bangka,” ingon ni Lourdes.

Nitandora ang lalaki. Gihapak ni Alfonzo ang lubot ni Lourdes.

“Unsay drama nimo didto sa tunga sa Holon?” ang ingon ni Alfonzo.

Nihilom ra si Lourdes. Nilakaw na silang duha padulong sa ilang tent.

Katong naa na sila sa ilang tent, natingala si Lourdes nga naa silay katapad na usa ka tent.

“Oh! Abi nako solo nato ang Holon ‘ron?” ang pangutana niya kay Alfonzo.

“Dili, Yot. Bag-o ra na siya niabot.” tubag ni Alfonzo. “Ay, Yot, mag-prepare sako sa atong panihapon. Wanna join?”

“Mag-jacket sa ko. Naka-feel na ko’g kabugnaw. Mapanuhotan pa nuon ko.” ingon ni Lourdes.

Gipagawas ni Lourdes ang iyang bag sa tent. Samtang ginapangita niya ang iyang jacket sa bag, nigawas ang usa ka lalaki sa katapad nilang tent.

“Uy! Lourdes naa diay ka diri?” ingon sa lalaki.

“Tom?” pangutana ni Lourdes.

Nibalik si Alfonzo sa ilang tent.

“Yot, pahulam sa imong abredor bi. Dili nako maabrehan ang de-lata nato.” ingon ni Alfonzo samtang ginatan-aw niya si Tom. “Magkaila mo?”

“’Musta naman ka, Lourdes? Long time no see ba.” ingon ni Tom.

“Ay, Alfonzo si Tom diay. Dating katrabaho nako sa UN. Tom si Alfonzo, akong ‘migo.” pakilala ni Lourdes.

“A, okey,” ingon ni Alfonzo samtang ginakuha niya ang abredor sa bag ni Lourdes.

Nibalik si Alfonzo sa iyang ginatrabaho. Nagpaduol si Tom kay Lourdes.

“Nagpa-Holon diay ka karong adlawa?” pangutana ni Tom.

Wala nakatubag si Lourdes. Nitan-aw ra siya sa Holon, nagngisi.