Ni Hannah Adtoon Leceña
Gumalaysay

“Nanie buayahon!”

Mao ni ang permanente nako madungog sa akoang mga kadula sukad pa sa una. Buayahon daw kuno ko. Kana bang tuo-tuo nga aduna koy buaya sa akoang kamot maong wala koy mga igsuon. Kay tungod lagi gitukob daw nako sila.

Tinuod. Upat unta mi karon nga mag-igsuon. Ingon sa mga tawo, do-re-mi unta mi. Apan ambot unsay nahitabo nga ako ra man ang nabuhi sa amoa. Ug kung dili ako ang una nahimugso, mabuhi kaha sila?

Akoang una nga igsuon, baynte anyos na unta siya karon—lalaki, gwapo, liwat kuno sa akoang amahan, taliwtig og ilong. Ang misunod kaniya, babae. Igo ra kini nakahilak ug namatay dayon. Nilabay ang pila ka tuig, nasundan na sab kini, ang akong igsuon nga si Princess, nga nabuhi pa og usa ka buwan. Ingon sa mga tawo, gwapa daw kaayo kini. Maong Princess iyahang ngalan kay mora kuno siyag usa ka prinsesa. Nagmaya ang tibuok banay sa pag-abot niya sa amoang kinabuhi. Apan nilabay ang usa ka buwan, nagsakit na sab kini. Nagpulihanay ra mig sakit ni Princess. Halos maglurat na kuno iyahang mata tungod sa kainit, ug paghuman niya mahuwasi, ako na man sab ang maglimbaglimbag tungod sa taas nga hilanat.

Paghuman sa usa ka buwan, namatay siya.

Dili nako mahinumdoman ang kinatibuokan tungod kay hanap kini sa akoang panumdoman. Mag-upat ka tuig pa ko niadtong panahona. Apan dili nako makalimtan ang sakit. Dili mahimong makalimot ko sa kapait nga akoang gibati sa una (ug tingalig hangtod karon).

Gamay nga lungon nga kolor pink ang gipanday ni Angkol Balong alang kang Daping, angga ni Princess. Mihilak si Lolo sa hilom. Nilagupok ang bungbong sa balay, ug nasamad ang kinumo ni Papang. Ningaab akoang Lola Pilang ug mga iyaan. Ilahang mga mata nitan-aw kanako, samtang ako nisiplat kang Daping, tua sa higdaanan giilisan ni Mamang og sanina. Gisuot ni Princess akoang paborito nga sinina.

Pila na ka manambalan ang giadtoan sa akoang ginikanan aron lang pakudlitan akoang kamot. Sukad katong elementarya pa ko. Moadto mi usahay og bukid sa Kansan ug sa Pansulan aron magpakitabang sa mga manambalan aron lagi mamanghoran na ko. Sumala pa sa akoang inahan, katong bata pa ko, gipakudlitan kuno ko sa usa ka manambalan—si Sigon, nga gikan pa kuno sa Lake Sebu. Gigisian niini akoang palad ug gitunol sa kagabhion nga hayag kaayo ang buwan anha gihimo ang ritwal. Paghuman, abi sa mga tawo naayo na gyod ko, apan wala diay gihapon.

“Ikaw, tungod sa imo maong namatay ang imong mga igsuon!” Mao kini ang nadungog nako sa akoang inahan sa gabii nga nagbilar sila sa haya ni Princess.

“Tungod nako namatay sila,” ingon pod nako sa akong kaugalingon.

Hangtod sa nitungha ako sa eskuylahan, mao lang gihapon ang sunlog sa akoa sa akoang mga kadula. “Nanie buayahon!”

Hangtod sa nitungha ko og kolehiyo, ikapila makuhaan si Mamang. Ikapila na sab ko magpatambal sa bisag kinsa bisan pa og sukwahi kini sa akoang ginatuohan. Nakahinumdom ko, adunay usa ka manambalan nga miadto sa amoang balay. Tag-as kaayo kinig kuko, ug gisuksok niini iyahang mga kuko sa akoang mga kuko samtang nagsulti og mga pulong nga wala namo masabti. Nagdugo intawon akoang kamot. Nakahilak ko dili sa kasakit sa akoang kamot apan tungod sa gibati sa akoang dughan. Nilabay ang pila ka buwan, nagmabdos akoang inahan, tulo ka buwan.

“Ayaw sa og uli diri kay nagmabdos imohang mama,” segun ni Papang.

Tama. Dili sa ko angay magpaduol sa akoang inahan. Apan naunsang pagkaunsa man nga bisag layo na kaayo ko sa ilaha, nahulogan ra man gihapon siya. “Bisag nakudlitan na ka, kung dili ka motuo, dili gihapon na moepekto!” segun sa akoa sa mga tawo.

Sala gihapon diay nako. Sala sa akoang mga kamot. Itambong ko na ba kaha kini sa impyerno?

“Buayahon ka?” pangutana sa akoang classmate nga si April sa akoa usa ka adlaw nga nahisgotan namo sa eskuylahan ang tuo-tuo sa amoa nganong wala koy igsuon. “Ako wala sab koy igsuon,” ingon niya. “Tulo pod unta mi, pero namatay pod sila. Gipangsulod namo sila sa gamay nga botelya.”

Nahikurat ko sa nadungog gikan niya. “Buayahon sab ka?” pangutana nako.

“Dili. Ingon sa manambalan, naay lungon sa akoang kamot.”

“Lungon?”

“Oo, lungon. Ug kabalo ba ka, Han, kung dili ta magpakudlit, dili sab ta magkaanak?”

“Ha?”

“Sumpa kini.”

Mitan-aw ko sa mga kuriskuris sa akoang palad. Ani diay kagamhanan ang kamot nako.

Karong kalagkalag, duawon na pod nako si Princess sa iyahang lubnganan. Wala ko pa gihapon napasaylo akoang kaugalingon sa nahitabo. Lisod patuohon ang akoang kaugalingon nga dili ako ang sad-an nganong nawala siya namo.