Tag Archives: Allan Ace Dignadice

Liko’t Lubak

Ni Allan Ace Dignadice
Sanaysay

 

“How do you see yourself ten years from now?”

Biglang gumulo ang klase. May mga bulong-bulungan at tawanan. Bigla akong kinabahan. Bumilis ang tibok ng aking puso. Napaisip. Napahinto.

Ano na nga ba ako ten years from now? Ano nga ba talaga ang gusto ko?

* * *

Hindi ko na matandaan kung ano ang pinakauna kong “gusto kong maging.” Siguro ang maging guro dahil guro si Lola Eling, si Angkol Val, at ang iba ko pang mga pinsan. Natatandaan ko ring minsan ginusto kong maging isang scientist o astronaut dala na rin siguro ng pagkahumaling ko sa mga pambatang palabas sa telebisyon. Aaminin kong naisip ko ring maging pulis o sundalo, kaso nga lang di ako pinagpala sa tangkad, kaya hindi talaga ako siguro para doon. Oo, pinangarap ko ring makapaglaro sa Wowowee o di kaya’y makapasok sa Pinoy Big Brother—maging artista at maging mayaman.

Minsan, sa exchange gifts noong ako’y nasa ikalawa o ikatlong baitang, niregaluhan ako ng aking monita ng isang pares ng boxing gloves. Nang malaman ni Papang, ginawan niya ako ng punching bag gamit ang sako na pinuno ng mga lumang damit para pag-ensayuhan. Malaki kasi ang pera kung magiging boksingero gaya ni Pacquiao. Masyado nga lang suntok sa buwan.

Pagtuntong ko ng high school, natuon sa agham at sipnayan ang mga hilig ko at ang pinapangarap kong maging balang araw. Nang minsang makasali ako sa isang advocacy campaign para sa pangagalaga ng karagatan, nahabag ako nang sobra at naisipang maging isang marine biologist. Dumagdag pa ang pagkamangha ko sa pag-aaral sa katubigan nang mabasa ko ang Twenty Thousand Leagues Under the Sea ni Jules Verne. Isang kudkuran sa aking haraya ang nobela na para bang inaakit akong halungkatin kung ano pa ang mga itinatago sa kailaliman ng karagatan. Subalit hindi ako marunong lumangoy. Sayang.

Naging career model student naman ako nang grade 10 sa hindi ko malamang dahilan. Ang masaya pa, sa araw ng career guidance, nakalimutan kong kailangan pala naming gumayak gaya ng gusto naming propesyon balang-araw. Kaya naman nang tinawag na ako upang magpakilala, suot ko’y puting T-shirt at khaki pants. Kumuha ako ng rolyo ng kartolina at hiniram ang hard hat ng isa kong kasama.

“Ako nga pala si Allan Ace Dignadice,” pakilala ko. “Gusto kong maging surveyor . . .”

Hindi ko na matandaan kung ano pa ang pinagsasabi ko nang araw na iyon. Ayaw ko na rin namang alalahanin. At isa pa, ayoko naman talagang maging isang surveyor.

Pagsapit ng grade 12, halos lahat ay sabik sa kaliwa’t kanang exams para sa mga kolehiyong nais nilang pasukan. Habang ako ay hindi pa rin alam kung ano nga ba ang tatahakin. Sinubukan kong kumuha ng University of the Philippines College Admission Test dahil libre naman at wala rin akong balak na doon mag-aral, ngunit nang lumabas ang resulta at nakapasa ako sa pinili kong kampus at kurso, magkahalong saya at ligalig ang naramdaman ko.

Kaya ko bang maging isang chemical engineer? tanong ko sa sarili. Masyadong malayo ang Maynila. Hindi ako marunong magluto, maglaba. Paano kung magkasakit ako? Hindi ko kaya. Pero sayang.

Sa mga panahong ito ako napaisip kung ano nga ba ang gusto ko maging. Hindi na puwede ang magkamali. Kinabukasan na ang nakataya.

* * *

Tumayo ako, nanginginig at natatakot. Naramdaman ko ang paglapat ng mga mata ng aking mga kaklase sa akin. Biglang tumahimik ang silid.

“I am Allan Ace Dignadice, and I see myself ten years from now . . . here.” Naramdaman ko ang panunuyo ng aking lalamunan. Nilunok ko ang aking laway. “I’ll be teaching here as a professor at Mindanao State University.”

Noong panahong iyon, hindi ko masukat ang kaba at pananabik kong makita ang hinaharap at magkatotoo ang mga salitang binitiwan ko. Hindi na ako bata upang mangarap ng suntok sa buwan, ngunit hindi ako bata upang hindi manindigan.

Nasa dugo ko na siguro talaga ang maging guro, hindi dahil angkan kami ng mga guro kundi dahil nakita ko ang pangangailangan ng komunidad. Masyado nang marami ang gustong umalis upang maghanap ng karangyaan sa ibang lugar. Masyado nang marami ang nagbabalak na iwan ang lugar na kanilang kinalakihan. Ayaw ko nang dumagdag.

Alam kong masyadong idealistic, masyadong madrama, ’yong tipong papunta na sa ulirang mamamayan. Ngunit sa lahat ng ginusto kong maging, ngayon ako mas sigurado. At ang bawat paliko-liko at mga lubak-lubak na dinaanan ko bago ako pumirmi sa desisyon kong ito ang patunay na anuman ang mangyari, makakarating ako sa kung saan ako dapat sa mundong ito. Alam ko na ang gusto ko—gusto kong makatulong sa aking pamayanan.

Advertisement

Editors and Contributors

CONTRIBUTORS

Vincent Carlo Duran Cuzon is an industrial engineer and currently works as a data analyst in the business process management industry. He hails from Kidapawan City, Cotabato Province, and is working on advocacies, which include writing the histories and narratives in the greater Kidapawan area.

Norsalim S. Haron is from Pikit, Cotabato Province, and teaches at Rajah Muda National High School in the same town. He is a graduate of Bachelor in Secondary Education (major in Filipino) at the University of Southern Mindanao in Kabacan, Cotabato Province. His work has appeared in Cotabato Literary Journal and Carayan Journal.

Allan Ace Dignadice is from Koronadal City, South Cotabato, and a BS Electronics Engineering student at Mindanao State University in General Santos City. He is a former editor in chief of the official school publication of Koronadal Comprehensive National High School. His micro essay in this issue is his seventh published work in Cotabato Literary Journal.

Hannah Adtoon Leceña is a high school teacher and spoken word artist from Kiamba, Sarangani Province. She was a fellow at the 2018 Davao Writers Workshop, the 3rd Bathalad–Sugbo Creative Writing Workshop (2019), and the 26th Iligan National Writers Workshop (2019), where her story received a special Jimmy Y. Balacuit Literary Award. She earned her Bachelor of Secondary Education (major in Filipino) degree at Mindanao State University in General Santos City.

Adrian Pete Medina Pregonir is a senior high school student in Banga, South Cotabato. He has been published in Cotabato Literary Journal and Liwayway, and he was a fellow for poetry at the 2018 Davao Writers Workshop.

Angelo Serrano is a senior high school (Science, Technology, Engineering, and Mathematics strand) student at St. Lorenzo School of Polomolok in Polomok, South Cotabato. His short story in this issue is his third published work in Cotabato Literary Journal.

EDITORS

Jude Ortega (Editor in Chief) is the author of the short story collection Seekers of Spirits (UP Press, 2018). He was a fellow for fiction in six writers workshops, including the 55th University of the Philippines National Writers Workshop (2016) and the 53rd Silliman University National Writers Workshop (2014). In 2015, he received honorable mention at the inaugural F. Sionil José Young Writers Awards and at the Philippines Graphic Nick Joaquin Literary Awards. He studied political science at Notre Dame of Marbel University in Koronadal City, South Cotabato, and currently stays most of the time in Isulan, Sultan Kudarat.

David Jayson Oquendo (Editor for Fiction) is from Polomolok, South Cotabato, and works in Davao City as an electrical engineer. He was a fellow for fiction at the 2018 Davao Writers Workshop and is a former editor in chief of the official student publication of Mindanao State University in General Santos City.

Andrea D. Lim (Editor for Poetry) is working as an editor for a publishing company in Cebu City while taking her master’s degree in literature at the University of San Carlos. She was a fellow at the 24th Iligan National Writers Workshop (2017) and is a former editor in chief of the official student publication of Silliman University in Dumaguete City, Negros Oriental. Her family lives in General Santos City.

Paul Randy P. Gumanao (Editor for Poetry) hails from Kidapawan City, Cotabato Province, and teaches chemistry at Philippine Science High School–SOCCSKSARGEN Region Campus in Koronadal City, South Cotabato. He was a fellow for poetry at the 2009 Davao Writers Workshop and the 2010 IYAS National Writers Workshop. He is a former editor in chief of the official student publication of Ateneo de Davao University, where he earned his bachelor’s degree and is finishing his master’s degree in chemistry.

Hazel-Gin Lorenzo Aspera (Editor for Nonfiction) is a registered nurse, artist, and writer. She spent her childhood in Cotabato City and is now based in Cagayan de Oro City. A fellow for literary essay at the 1st Cagayan de Oro Writers Workshop, some of her feature stories appear in the book Peace Journeys: A Collection of Peacebuilding Stories in Mindanao. Currently, she is Associate Director for Communications and Junior Fellow for Literary Essay of Nagkahiusang Magsusulat sa Cagayan de Oro (NAGMAC).

Jennie P. Arado (Editor for Nonfiction) is from Koronadal City, South Cotabato, and currently works for a newspaper in Davao City as editor of the lifestyle section. She earned her BA in English (major in creative writing) from the University of the Philippines–Mindanao and was a fellow for creative nonfiction at the 2016 University of Santo Tomas National Writers Workshop. Her story “Ang Dako nga Yahong sang Batchoy” won the South Cotabato Children’s Story Writing Contest in 2018.

Norman Ralph Isla (Editor for Play) is from Tacurong City, Sultan Kudarat, and a department head at Mindanao State University in General Santos City. He was a fellow for drama at the 2015 Davao Writers Workshop and at the 4th Amelia Lapeña–Bonifacio Writers Workshop (2019). Several of his plays have been staged in General Santos City and South Cotabato.

Pastil at Iba Pang Pagninilay

Ni Allan Ace Dignadice
Sanaysay

Abril 20, 2019. Linggo ng Pagkabuhay. Nagising ang aking kaluluwa sa isang pamilyar at nakabubulabog na ingay. Malakas. Dumadagundong. Umuugong. Habang pinupuno ang hangin ng mga tunog na kinukudkod ang dingding ng aking mga tainga, siya ring pagpupumilit na imulat ang puyat kong mga mata. Masakit sa ulo. Nakakairita.

Masaligan ta . . . Aton nga konsehala . . . Aton nga dumdumon sa aton nga balota . . .

Matapos ang kulang-kulang tatlong araw ng pamamahinga, mistulang nagsibangon din muli mula sa kahimlayan ang mga bungangang de-gulong—nagsusumigawan, nagpapalakasan. Mga tinig ng mga kandidatong nais maalala sa darating na eleksiyon. Kani-kaniyang plataporma. Sari-sariling kanta.

Panahon ng Semana Santa nang guminhawang saglit ang musmos kong barangay. Dahil malayo sa sentro ng lungsod, tahimik at matiwasay kalimitan sa amin, tulad ng aking kinagisnan. Nitong Huwebes Santo hanggang Sabado de Gloria, muli kong naranasan ang kapayapaan.

Abril 17, 2019. Miyerkules Santo. Nakauwi ako sa amin. Habang sakay ng bus, hindi ko maiwasang mapaglapatan ng tingin ang sandamakmak at samot-saring mga poster ng mga kandidato. Mula sa mga umaasang maging senador, nais maibalik sa Kongreso, gustong masungkit ang lalawigan, maghari sa siyudad, at lahat na. Sa mga ngising aso at mababangong tagline, isang paalaala: panahon na naman pala ng eleksiyon.

* * *

Hindi na bago para sa pamilya namin ang eleksiyon. Dating kabesa ng barangay ang kapatid ni Lolo Intin na si Lolo Nanding kaya nakabuhol na rin siguro sa pamilya namin ang politika. Naaalala ko pa noong bata pa ako ang pakadto-pakari ng mga tao sa bahay namin. Ang iba ay mga kilala pang politiko noong mga panahong iyon.

Tuwing eleksiyon, maliban sa si Papang ay abala sa pagiging lider ng mga watcher, kami naman ng dalawa ko pang kapatid ay sumasama kay Mamang sa pagnenegosyo. Dahil ilang metro lang ang layo ng bahay namin sa mababang paaralan, sideline na ni Mamang ang magbenta ng mga dulce, softdrinks, sigarilyo, at kung ano-ano pa. Sayang din kasi ang kikitain, sabi niya.

Kaya nga siguro inaabangan naming magpipinsan ang panahon ng eleksiyon—hindi lamang dahil maraming pagkain kundi dahil na rin sa mga maiiwang poster ng mga kandidato.

Nag-uunahan kami noon sa mga streamers nina Manny Villar at Gibo Teodoro dahil sa ang lalaki at matitibay, tamang-tama para sa guryon na papaliparin namin sa wayang sa likod ng bahay ni Lolo Intin. Unahan din kami sa mga tarpaulin bilang dingding ng mga bahay-bahayan na binubuo namin.

Habang lumalaki, hindi ko maiwasang itanong kina Papang kung bakit pabago-bago ang mga grupo tuwing eleksiyon. Ang dating magkasama sa pagkagobernador at kongresista, sa sunod na eleksiyon ay magkalaban na. Ang mga konsehal ni Mayor, ngayon ay konsehal na ni Vice. Para sa isang batang tulad ko, magulo at mahirap intindihin ang ganitong mundo.

Lalo na sa eleksiyon sa barangay. Matapos ang ilang taon ng pamamalagi ng aming apelyido sa serbisyo, na sinundan pa ng mga pinsan kong magkasunod pang naging Sangguniang Kabataan chairman, nasasaktan ako na makitang ang dating mga kaalyado ng pamilya ay kumampi na sa kabilang partido, na ang mga tiyoy ko ay kalaban na sa eleksiyon. Kinalaunan, unti-unting nalimutan ang aming apelyido, kahit pa si Lolo Nanding na. Noong tumakbo siyang muli bilang kagawad, di siya pinalad.

*  *  *

Taong 2016 nang sumubok si Papang bilang kagawad. Labis ang pag-ayaw ko at ni Ate dahil na rin sa mga karanasan ng pamilya kahit wala pa man din sa puwesto si Papang—ang siraan, ang bilihan ng boto, ang gulo, at ang pagkasalimpapaw ng mga tao. Hindi ko makayanan ang ganoong mundo.

May kaklase din akong nakapagtanong kung kaano-ano ko daw ba ang Dignadice na tumatakbo. Hindi niya raw kasi mamukhaan dahil pinagguhit-guhitan ang mukha ng poster nito. Masakit, oo. Ayaw naman nating gawing katuwaan ang ating mga mahal sa buhay. Ayaw kong mapasabak sa mga gulo na hindi naman dapat, sa mga tsismis na di dapat marinig, di dapat patulan.

Kaya lubos kong ipinagpasalamat sa Maykapal nang matalo si Papang sa halalan. Kahit alam kong masakit din ito para sa kaniya, ipinaalala lang namin na kaya niya pa ring makatulong kahit wala sa posisyon, na hindi siya dapat magbago, na dapat patuloy lang sa serbisyo.

Ang lahat ng karanasang ito siguro ang nagbunsod sa hindi ko pagkagusto sa panahon ng eleksiyon, at lubusang naglaho ang pananampatalaya ko sa sistema ng demokrasya sa Pilipinas nang magtakip ang 2016 National Elections, nang tuluyang magpaalam ang Pilipinas kay Miriam Defensor Santiago—hindi na maibabalik, kailanman.

* * *

Disyembre 2018 nang muli akong makapanood ng telebisyon matapos ang halos limang buwan. Wala kasing TV ang boarding house na tinutuluyan ko sa General Santos City. Nagsabong ang aking mga kilay nang makapanood ako ng mga patalastas tungkol sa ilang mga pulitiko.

Kung nagawa namin sa Ilocos, kaya sa buong Pilipinas!

Napatanong ako kina Mamang kung nagsimula na ba ang campaign period at kung kailan na ang eleksiyon. Laking gulat ko nang malamang sa darating na Mayo pa pala ang halalan.

Lalo akong nairita dahil habang tumatagal ay dumarami ang patalastas na nagsasabing may ginawa si Kwan para sa pamilya ni Aling Bebang, na si Tarpulano ang nagpasa ng batas para makapag-aral si Junjun, na nakalabas na Siya sa bilangguan, na ang dating alalay ay tatakbo at ang dating tumatakbo ngayon ay alalay, at marami pang ibang paandar. Napapabuntong-hininga na lang ako sa mga ganitong eksena, na talamak at paulit-ulit na lamang na nangyayari sa buong bansa.

Marso 13, 2019 nang nagsimula ang lokal na campaign period. Muling napuno ang ere ng mga jingle ng mga kandidato. May mga himig kundiman, may K-pop ang banat, at may mga sabay sa uso. Napuno hindi lang ang mga radyo at TV kundi ang mga eskinita at kalsada ng mga mukha’t tinig ng mga taong nagbabalak makaupo sa puwesto.

Ang laki-laki, ang laki-laki ng layunin. Ating iboto sa konseho . . . number 15 sa balota ni’yo!

Ilang linggo ring naging maingay ang bawat siyudad at lalawigan. Kahit saan puro tugtugan. Animo’y naging diskuhan ang mga lansangan. Aakalain mong may piyesta sa magkabilang dulo ng siyudad. Halos lahat din ng mga taong kilala ko pareho ang reklamo: Maingay. Magulo.

Hindi mo rin maipagkakaila ang mga hinaing ng mga tao sa social media tungkol sa pambubulabog at pinsalang naidadala ng mga bungangang de gulong. Hanggang sa biglang natapos ang mga bulahaw na ito. Biglang nanahimik.

Abril 19, 2019. Biyernes Santo. Nagising ako. Alas-otso. Tahimik ang paligid. Tamang-tama ang timpla ng araw para makapagnilay-nilay.

Nag-agahan kami ng tuyo at langkang ginataan. Bawal daw kasi ang karne, natatawang rason ni Mamang. Sa hapag hindi naiwasang magkumustahan sa eskuwela, sa trabaho ni Ate. Nang mabaling naman sa politika, naitanong sa akin ni Papang kung sino raw ba ang iboboto kong mayor.

* * *

Labis akong nanghinayang nang hindi ako nakaboto sa Barangay Elections noong nakaraang taon. Pakiramdam ko kasi hindi ko naipakita ang aking pagka-Pilipino. Sa tingin ko, parang hindi ako Pilipino.

Agosto 27, 2018. Araw ng mga Bayani. Dahil itinapat sa Lunes ang holiday, hindi muna ako bumalik sa General Santos at sinadyang magparehistro. Mayroon kasing satellite registration sa bawat barangay ang COMELEC sa Araw ng mga Bayani.

Magkahalong kaba at pagkasabik ang aking nadama dahil sa wakas ay matutupad na ang matagal ko nang ninanais simula nang tumuntong ako ng labinwalong taong gulang.

Pumila ako sa barangay hall ng mga alas-diyes ng umaga, at sa awa ng Diyos, natapos ako bago magtanghali. Halos lahat ng nakasabayan ko sa pagpaparehistro ay mga kaedad ko rin na sabik nang makaboto.

Naisip ko, Araw ng mga Bayani? 

Natawa ako.

* * *

Abril 25, 2019. Huwebes. Habang papauwi kami ni Ate sa aming tinutuluyan, bigla niyang nasambit, “Wala akong ganang bumoto ngayong eleksiyon.”

Daglian din akong sumang-ayon sa kaniya. Ganitong ganito ang nararamdaman ko simula nang makita ko ang listahan ng mga kandidato. Sa animnapu’t dalawang tatakbong senador, mabibilang lang sa kamay ang kilala ko. Ang iba, batikang trapo. May mga iilan na papasa na. At ang iba, bakit pa?

Nakakadismaya.

Nawala ang kasabikan kong bumoto sa darating na halalan. Para bang walang karapat-dapat na maluklok sa posisyon. Kung meron man, iilan lang.

Ang eleksiyon ngayon ay parang pagkain lang sa Mindanao State University, ang paaralan ko. Pastil, pastil, pastil. Dahil wala nang pagpipilian. Hindi dahil masarap o kapana-panabik kundi dahil ito ang mura. Dahil ito lang ang kaya.

Kaya hindi ko inaasahang aabot din pala sa punto na ang pipiliin mo na lang sa halalan ay ang masama kaysa sa mas masama. Nawala na ang pagiging karapat-dapat at pinalitan na lang ng mga pastil.

* * *

Abril 20, 2019. Linggo ng Pagkabuhay. Nagising ang aking kaluluwa sa isang pamilyar at nakabubulabog na ingay.

Malapit na pala ang eleksiyon. Masisira na naman ang mga pamilya. Magbabangayan ang magkakaibigan. Mapupuno ang Twitter at Facebook ng iba’t ibang patutsada. Magaganap na naman ang isa sa kinasasabikang tagpo sa Pilipinas, kasunod ng Miss Universe.

Maingay na ang kalsada. Dapat bumangon na. Natanong ko ang aking sarili: Babangon na nga ba?

Editors and Contributors

CONTRIBUTORS

John Dexter Canda is from General Santos City and a first year medical student at Ateneo de Zamboanga University. He earned his bachelor’s degree in biology from the same university and served as the editor in chief of the official student publication. His essays have appeared in the Youngblood column of the Philippine Daily Inquirer.

Allan Ace Dignadice is from Koronadal City, South Cotabato, and a BS Electronics Engineering student at Mindanao State University in General Santos City. He is a former editor in chief of the official school publication of Koronadal Comprehensive National High School.

Alvin Q. Larida teaches physics and chemistry at the senior high school department of Dole Philippines School in Polomolok, South Cotabato. He earned his bachelor’s degree from Notre Dame of Marbel University in Koronadal City, South Cotabato, and he is currently finishing his master’s degree at Mindanao State University in General Santos City.

Gian Carlo Licanda teaches English and journalism at Colon National High School in Maasim, Sarangani Province. He is currently taking up MAEd English at Holy Trinity College of General Santos City. He was a fellow at the 18th Ateneo de Davao University Summer Writers Workshop, in 2017.

Joebert Palma Jr. earned his bachelor’s degree in secondary education from Notre Dame of Dadiangas University in General Santos City in 2016. He is currently teaching high school biology and chemistry in the same city.

Adrian Pete Medina Pregonir is a senior high school student in Banga, South Cotabato. He has been published in Liwayway magazine, and he was a fellow at the 2018 Davao Writers Workshop.

EDITORS

Jude Ortega (Editor in Chief) is the author of the short story collection Seekers of Spirits (University of the Philippines Press, 2018), the chapbook Katakot (Balangay Books, 2018) and the zines Mga Kuwentong Peysbuk and Faded Jeans and Old Shoes. He divides his time between Senator Ninoy Aquino and Isulan, both in Sultan Kudarat.

Eric Gerard H. Nebran (Managing Editor) is an educator and illustrator from General Santos City. He is currently a PhD Comparative Literature student at the University of the Philippines–Diliman. His research interests include orality, history, and literary productions of his hometown.

David Jayson Oquendo (Editor for Fiction) is from Polomolok, South Cotabato, and works as an electrical engineer in Davao City. He was a fellow for fiction at the 2018 Davao Writers Workshop and is a former editor in chief of the official student publication of Mindanao State University in General Santos City.

Andrea D. Lim (Editor for Poetry) is working as an editor for a publishing company in Cebu City while taking her master’s degree in literature at the University of San Carlos. She was a fellow at the 24th Iligan National Writers Workshop (2017) and is a former editor in chief of the official student publication of Silliman University in Dumaguete City, Negros Oriental. Her family lives in General Santos City.

Paul Randy P. Gumanao (Editor for Poetry) hails from Kidapawan City, Cotabato Province, and teaches chemistry at Philippine Science High School–SOCCSKSARGEN Region Campus in Koronadal City, South Cotabato. He was a fellow for poetry at the 2009 Davao Writers Workshop and the 2010 IYAS National Writers Workshop. He is a former editor in chief of the official student publication of Ateneo de Davao University, where he earned his bachelor’s degree and is finishing his master’s degree in chemistry.

Hazel-Gin Lorenzo Aspera (Editor for Nonfiction) is a registered nurse, artist, and writer. She spent her childhood in Cotabato City and is now based in Cagayan de Oro City. A fellow for literary essay at the 1st Cagayan de Oro Writers Workshop, some of her feature stories appear in the book Peace Journeys: A Collection of Peacebuilding Stories in Mindanao. Currently, she is Associate Director for Communications and Junior Fellow for Literary Essay of Nagkahiusang Magsusulat sa Cagayan de Oro (NAGMAC).

Jennie P. Arado (Editor for Nonfiction) is from Koronadal City, South Cotabato, and currently works for a newspaper in Davao City as editor of the lifestyle section. She earned her BA in English (major in creative writing) from the University of the Philippines–Mindanao. Her story “Ang Dako nga Yahong sang Batchoy” won the South Cotabato Children’s Story Writing Contest in 2018.

Norman Ralph Isla (Editor for Drama) is from Tacurong City, Sultan Kudarat, and teaches at Mindanao State University in General Santos City. He was a fellow for drama at the 2015 Davao Writers Workshop. Several of his plays have been staged in General Santos City and South Cotabato.

Hawla

Ni Allan Ace Dignadice
Dulang May Isang Yugto


Mga Tauhan
Moi
Kuya

Tagpuan
Isang kwarto. Buwan ng Pebrero sa di malamang taon.

Pagbukas ng ilaw, makikita ang isang kalendaryo na nakasabit sa dingding. Walang taon pero nakasulat ang PEBRERO at naka-ekis ang mga araw mula 1 hanggang 22. May isang drawer at isang kama sa silid. May isang pinto sa gawing kanan.

Nakaupo sa sahig sa baba ng kalendaryo ang isang lalaki na naka-T shirt at basketball shorts.

Unti-unti namang babangon si MOI, isang batang nakasando at brief, mula sa pagkakahiga sa kama.

MOI: (Kukurap-kurap at magmamasid sa paligid) Nasa’n . . . ako?

KUYA: Hindi ko rin alam.

MOI: Ano’ng . . . hindi mo alam? (Biglang sasakit ang kaliwang sentido) Ahh! Sino . . . Ahmm . . . Ano’ng ginagawa natin dito?

KUYA: Wala ka bang naaalala? Ano’ng pangalan mo?

MOI: M-Moi? Ahmmm . . . Moi. Ako siguro si Moi. I-ikaw? Sino ka?

KUYA: Wala.

MOI: Wala? May pangalan bang gano’n?

KUYA: Paano mo malalaman eh wala ka ngang maalala?

MOI: Ano ngang pangalan mo?

KUYA: Wala namang magbabago kahit sabihin ko pa.

MOI: Suplado. Sige, ayos lang ba na Kuya ang itawag ko sa ’yo? Halata namang mas matanda ka sa akin. (Tatawa)

KUYA: Ba’t ka tumatawa?

MOI: Wala. Ang cute mo pala kapag suplado ka.

KUYA: Ano?

MOI: (Hahawakan ang sentido) Ang sakit ng ulo ko . . . parang hinampas siguro ng kung ano.

Bababa sa kama si MOI at maglalakad-lakad.

MOI: Kuya, may kasintahan ka?

Tatango si KUYA.

MOI: Babae o lalaki?

Mapapatingin si KUYA kay MOI.

MOI: Di ba sinabi ko sa ’yo bawal magsinungaling?

KUYA: Paanong—

MOI: Mahal mo siya?

KUYA: (Magbubuntong-hininga) Alam mo ba ang pakiramdam ng magkaroon ng sirang plaka sa loob ng utak mo? Nakakangilo pero ayaw tumigil, di mapatay-patay?

MOI: Hala, pasensiya na, Kuya. Gusto ko lang na mas makilala ka.

KUYA: Hindi mo pa ba ako kilala?

MOI: Dapat bang makilala kita? Sino ka nga ba?

KUYA: Sino ako?

MOI:  Ikaw. Sino ka ba sa tingin mo? Ano ba ang mga nagawa mo? Ano ba ang mga dapat di mo ginawa? Ikaw ba ang mga bagay na pinagsisisihan mo o ang mga bagay na nais mong maulit? Sino ka nga ba? (Ngingiti) Ano ka nga ba?

Lalapit si KUYA at akmang susuntukin si MOI.

Puwang.

Hahalikan ni MOI si KUYA.

Puwang.

Matitigilan si KUYA at aatras.

MOI: Mabuti ka naman palang tao.

KUYA: Di mo dapat ’yon ginawa.

MOI: Bakit hindi?

KUYA: Hindi ka ba nag-aalala at naggising ka sa isang silid nang wala man lang maalala . . . kasama ang isang taong hindi mo naman kilala?

MOI: Dapat ba akong mag-alala? (Hindi kikibo si KUYA) Kung may masama kang balak sa akin, malaya kang gawin ang lahat. Pero alam ko namang wala kang masamang gagawin.

Magbubuntong-hininga si KUYA at uupo sa gilid ng kama.

MOI: Wala bang maiinom dito? Nauuhaw ako, Kuya. Kuya?

KUYA: Ano?

MOI: Sabi ko, uhaw na ako. May maiinom ba dito?

Hindi sasagot si KUYA.

MOI: Naku, nagpapa-cute ka na naman. Pero totoo, mas pogi ka, Kuya, kapag suplado.

Lalapit si MOI sa drawer at bubuksan ang pinakamataas na pinto. Ilalabas ni Moi ang isang martilyo na may mantsa ng dugo.

MOI: Ano ’to?

KUYA: Ano ba sa tingin mo?

MOI: Panghampas ng ulo? Ano nga’ng tawag dito? Ma . . . mat . . .

KUYA: Martilyo.

MOI: Ay, oo nga! Martilyo. (Sisimangot) Hindi naman ito naiinom.

Ilalabas ni MOI ang isang puting bra.

MOI: Naku, bakit may ganito dito? Kuya, sa ’yo ba ‘to?

KUYA: E kung ipakain ko sa ’yo ’yan?

MOI: Hala! Galit ka? Sige ka, magagalit din ako. (Seryoso) Alam mo naman kung paano ako magalit, di ba? (Masaya) Akin na lang ’to kung hindi naman sa ’yo.

KUYA: Puta!

MOI: Sige, Kuya, gawin mo ’kong puta. Gusto mo isukat ko?

KUYA: Bahala ka sa buhay mo!

MOI: Akong bahala sa buhay mo.

Aktong huhubarin ni MOI ang sando.

MOI: Kuya?

KUYA: Ano?

MOI: Huwag kang tumingin!

KUYA: Bakit, ano ba’ng itinatago mo?

MOI: Gusto mo bang wala na akong itago?

KUYA: Anak ng . . . Sige na, tatalikod na. (Tatalikod kay MOI)

MOI: (Habang hinuhubad ang sando at isinusuot ang bra) Kuya, sa kasintahan mo ba ’to?

KUYA: Hin . . . hindi.

MOI: Bawal magsinungaling. Madadagdagan ang parusa.

KUYA: Hindi nga sabi. Hindi siya nagsusuot ng ganiyan.

MOI: Talaga?

Puwang.

MOI: Sige na, Kuya. Puwede ka nang humarap.

Haharap si KUYA at tititigan si MOI.

MOI: Ma . . . maganda ba ako, Kuya?

Hindi sasagot si KUYA.

MOI: Hindi ba ako maganda? (Iiyak) Pangit ba ako? K-kuya naman eh. Mas gusto mo ba kung naging babae ako? Kung sana dalawa ang butas ko? Kasalanan ko bang ipanganak ako na ganito? Hindi naman ako ang pumili nito.

KUYA: Ano ba ang problema mo?

MOI: Bakit di mo kasi ako sagutin? Maganda ba ako?

KUYA: (Magbubuntong-hininga) Oo na! Maganda ka naman. Ano ba’ng dapat mong patunayan? Dapat ka bang magbago? Dapat ka bang magpumilit na pumasa sa panlasa ng ibang tao? Hindi. Hindi.

MOI: Talaga, Kuya? Maganda ako kaysa—

KUYA: Oo nga sabi—

MOI: Sa kasintahan mo?

Matitigilan si KUYA.

MOI: (Ngingiti) Sino’ng mas maganda sa amin? Sige na, Kuya. Sabihin mo na. Promise, di ko ipagkakalat. Cross my heart, hope to die!

KUYA: Sana nga mamatay ka na lang . . .

MOI: Ako o siya?

KUYA: Ano ba’ng makukuha mo sa akin?

MOI: Ako o siya?

KUYA: Tigilan mo na ako!

MOI: Ako o siya!

KUYA: Diyos ko! Ikaw. Sige na. Ikaw. Diyan ka naman masaya.

MOI: Mapagbiro ka talaga. Alam ko namang lamang ang kasintahan mo kaysa sa akin. Matangkad. Maputi. Matangos ang ilong. Mahaba ang . . . ang buhok. (Tatawa) Kaya ba siya ang unang nakatira sa ’yo?

KUYA: Itigil mo na. Please lang, maawa ka.

MOI: Kuya, nauuhaw pa rin ako.

KUYA: Diyos ko, isang beses lang naman ’yon. Isa lang!

MOI: Kuya, sige na. (Habang hinihipo ang sarili) Nauuhaw ako.

KUYA: (Mahuhulog ang ulo sa mga palad) Isa lang . . . isa lang . . .

Hahawakan ni MOI ang mukha ni KUYA.

MOI: Kuya! Uhaw na uhaw na ako sabi eh!

Puwang.

Luluhod si MOI pababa sa mga binti ni KUYA.

Unti-unti niyang ibubuka ang mga nanginginig na hita nito habang tinititigan sa mata si KUYA.

MOI: Bakit ka nanginginig? Hindi mo ba nagugustuhan?

Puwang.

Tatayo si MOI at itutulak si KUYA pahiga sa kama at uupo sa baywang nito.

MOI: Kuya, bakit kaya hindi mapatid ang uhaw ko? (Mag-iisip) Kasalanan mo kasi. Kasalanan mo, Kuya! Hindi ka kasi nakontento.

Ilalapit ni MOI ang pisngi sa pisngi ni KUYA.

MOI: Alam mo na ba kung sino ka? Kung sino ka nga talaga? (Ngingiti) Isang guhit sa nakaraan. Isang kasaysayan na hindi mananatili. Ang mga alaalang may bahid lang ng ikaw. Ganoon ka lang. Pare-pareho kayong lahat.

Hahalikan ni MOI si KUYA.

Magpupula ang ilaw at gugulong sa gilid ang dalawa at magpapalit ng posisyon.

MOI: Sinabi ko naman sa ’yo. Hindi mo ’ko matatakasan. Hindi mo matatakasan ang isang alaala. Hindi ka magwawagi.

Hahalikan ni KUYA si MOI.

KUYA: Patawarin mo ’ko.

MOI: Hindi ako ang Diyos.

Kukurap-kurap ang ilaw habang tatakpan ni KUYA ng unan ang ulo ni MOI.

Magpupumiglas si MOI habang dinadaganan siya ni KUYA.

Ilang saglit pa’y titigil sa pagkurap ang ilaw at ganoon din sa paggalaw si MOI.

Magdidilim ang ilaw.

Puwang.

Muling magbubukas ang ilaw.

Makikitang nakahiga pa rin si MOI sa kama habang nakahiga naman sa sahig si KUYA.

Maaalimpungatan si KUYA at agad magigising.

KUYA: Puta.

Lalapit si KUYA sa dingding at susuntukin ang kalendaryo.

Maglalabas siya ng marker mula sa pinakababang drawer at lalagyan ng ekis ang ika-23 araw sa kalendaryo.

Bigla namang babangon si MOI mula sa pagkakahiga sa kama at hinahapo.

MOI: Nasa’n . . . ako?

Unti-unting magdidilim ang ilaw at magsasara ang tabing.

Editors and Contributors

EDITORS

Eric Gerard H. Nebran is an educator and illustrator from General Santos City. He is currently a PhD Comparative Literature student at the University of the Philippines–Diliman. His research interests include orality, history, and literary productions of his hometown.

Jude Ortega is the author of the short story collection Seekers of Spirits (University of the Philippines Press, 2018), the chapbook Katakot (Balangay Books, 2018) and the zines Mga Kuwentong Peysbuk and Faded Jeans and Old Shoes. He has been a fellow for fiction at four national and two regional writers workshops. In 2015, his stories received honorable mention at the inaugural F. Sionil José Young Writers Awards and at the Nick Joaquin Literary Awards. He divides his time between Senator Ninoy Aquino and Isulan, both in Sultan Kudarat.

CONTRIBUTORS

Jennie P. Arado is from Koronadal City, South Cotabato, and currently works for SunStar Davao as editor of the lifestyle section. She earned her BA in English (major in creative writing) from the University of the Philippines–Mindanao. Her story “Ang Dako nga Yahong sang Batchoy” won the South Cotabato Children’s Story Writing Contest in 2018.

Hazel-Gin Lorenzo Aspera is a registered nurse, artist, and writer. She spent her childhood in Cotabato City and is now based in Cagayan de Oro City. A fellow for literary essay at the 1st Cagayan de Oro Writers Workshop, some of her feature stories appear in the book Peace Journeys: A Collection of Peacebuilding Stories in Mindanao. Currently, she is Associate Director for Communications and Junior Fellow for Literary Essay of Nagkahiusang Magsusulat sa Cagayan de Oro (NAGMAC).

Allan Ace Dignadice is from Koronadal City, South Cotabato, and a BS Electronics Engineering student at Mindanao State University in General Santos City. He is a former editor in chief of the official school publication of Koronadal Comprehensive National High School. “Hawla,” his play that appears in this issue, is his fifth published work in Cotabato Literary Journal.

Gerald Galindez is a senior high school teacher at Notre Dame of Tacurong College in Tacurong City, Sultan Kudarat. His poem “San Gerardo and the Exocotidae” is the winner of the 2017 Cotabato Province Poetry Contest. He has released two poetry zines—I, Alone and Ginapasaya Mo Ako.

Rustom M. Gaton teaches at Montessori Learning Center in Isulan, Sultan Kudarat. He grew up in the municipality of Bagumbayan in the same province and earned his Bachelor of Secondary Education (major in English) degree at Sultan Kudarat State University.

Alvin Q. Larida is a teacher at Dole Philippines School in Polomolok, South Cotabato, where he teaches physics and chemistry for senior high school. He is a graduate of Notre Dame of Marbel University in Koronadal City, South Cotabato, and currently finishing his master’s degree at Mindanao State University in General Santos City.

Hannah Adtoon Leceña is a high school teacher and spoken word artist from Kiamba, Sarangani Province. She was a fellow for fiction at the 2018 Davao Writers Workshop and at the 3rd Bathalad–Sugbo Creative Writing Workshop (2019). She earned her Bachelor of Secondary Education (major in Filipino) degree at Mindanao State University in General Santos City.

Andrea D. Lim is from General Santos City and currently working as an editor for a publishing company in Cebu City while taking her master’s degree in literature at the University of San Carlos. She is also a former editor in chief of The Weekly Sillimanian, the official student publication of Silliman University in Dumaguete City, Negros Oriental.

Diin na si Simó?

Ni Allan Ace Dignadice
Sugilanon

 

Mahilig si Simó maghampang sang loko-loko kabayo. Kahampang niya pirme ang iya duwa ka magulang nga lalaki, kag sa adlaw-adlaw nila nga pagpanaguay, pirme gid mapirde ang agot nga si Simó.

Isa ka udtong adlaw, samtang gapangita sang palanaguan si Simó sa ila balay, nakasulod siya sa isa ka kwarto nga amo pa lang niya nakita. Kay sin-o ni man? pamangkot niya sa iya huna-huna.

“Pernando nga tulisan, panago kamo tanan!” singgit sang isa niya ka magulang.

Nagdali-dali sa pagpanago si Simó sa isa ka dako nga aparador. Ginhawa niya ka hinay-hinay plastar ang iya lawas upod sang mga bayo kag sapatos. Mabatian niya ang pagkudog sang iya dughan kaupod sang iya madalom nga pagginhawa. Ginakulbaan siya nga basi ma-bong siya sang iya magulang.

Nag-agi ang pila ka minuto. Wala.

Daw madaog na gid ko sini! Namalakpak sa iya hunahuna si Simó.

Sang pipila pa gid ka minuto ang nag-agi, may nabatian na si Simó nga mga tingog. “Hoy, Simó! Diin ka timo?” singgit sang isa niya ka magulang.

Gusto lang ko sina nila ma-bong, gin-isip ni Simó. Indi takon maggwa.

“Simo? Ginapangita ka ni Manong mo,” pagpanawag sang iya iloy.

Abaw, gamiton pa nila si Mamang para mainto ko! Wala gihapon naggwa si Simó sa iya nga ginapanaguan.

“Simó! Bakulon ka gid ni Papang kay wala ka nanyapon!” pagpanghadlok sang isa pa niya ka magulang.

Gabangisi sa sulod sang aparador si Simó samtang gapinanawag ang iya pamilya sa iya. Ginaisip na lang ni Simó nga nainggit lang ang iya mga utod kay amo pa lang siya nadaog sa loko-loko kabayo. Ti man, nakabalos gid ko!

“Simó? Simó!”

“Diin ka na timo?”

“Simó, gwa na da. Pamahaw na!”

Daw wala lang sa bungog ni Simó ang pagpanawag sa iya.

“Simó!”

“Simó? Simó.”

Wala sa gihapon naggwa sa aparador ang agot. Sa iya huna-huna, Ahhh! Kun maggwa ko, hambalon lang na nila nga naka-seb si Manong. Indi takon!

Nag-agi pa ang pila ka minuto.

Kag inoras. Kag mga adlaw.

Semana. Bulan kag mga tinuig. Asta nga daw nalimtan na lang sang panimalay nga ginapangita pa nila si Simó. Nadula na ang mga pagpanawag, pagpaniyagit, kag pagpakitluoy. Nagtinong ang bug-os nga balay, kag wala na sang may naghampang pa liwat sang loko-loko kabayo kay asta sa sini nga mga tion, sila nagapalamangkutanon: Diin na si Simó?

Editors and Contributors

REGULAR EDITORS

Eric Gerard H. Nebran is an educator and illustrator from General Santos City. He is currently a PhD Comparative Literature student at the University of the Philippines–Diliman. His research interests include orality, history, and literary productions of his hometown.

Jude Ortega is the author of the short story collection Seekers of Spirits (University of the Philippines Press, 2018). He studied political science at Notre Dame of Marbel University in South Cotabato and currently divides his time between Senator Ninoy Aquino and Isulan, both in Sultan Kudarat.

CONTRIBUTORS

Doren John Bernasol is from Koronadal City and a graduate of Bachelor of Arts in Filipino from Mindanao State University in General Santos City. He’s currently working for Zuellig Pharma in Davao City.

Kurt Joshua O. Comendador is an AB English student at Mindanao State University in General Santos City, where he also serves as associate editor of the official student publication and as president of a book reading club. He was a fellow at the 2018 Davao Writers Workshop and at the recently concluded 3rd Nueva Ecija Personal Essay Writing Workshop. His piece that appears in this issue won the inaugural Lagulad Prize, a regionwide essay writing contest organized by Cotabato Literary Journal.

Jermaine Dela Cruz studied Bachelor of Arts in English Language and Literature at Mindanao State University in General Santos City. She works as managing editor of Standout GenSan, the official publication of General Santos City Chamber of Commerce and Industry, Inc., and she currently serves as interim chairperson of Pangandungan, General Santos City’s writers’ association.

Allan Ace Dignadice is from Koronadal City, South Cotabato, and a BS Electronics Engineering student at Mindanao State University in General Santos City. He is a former editor in chief of the official school publication of Koronadal Comprehensive National High School.

Norsalim S. Haron is from Pikit, Cotabato Province, and teaches at Rajah Muda National High School in the same town. He is a graduate of Bachelor in Secondary Education, major in Filipino, at the University of Southern Mindanao in Kabacan, Cotabato Province.

Marc Jeff Lañada was born and raised in General Santos City. He is a graduate of BA Communication Arts in the University of the Philippines–Mindanao. He was a fellow at the 2017 Davao Writers Workshop, and some of his works have appeared in Dagmay, the literary journal of Davao Writers Guild.

Hindi Sila Natutulog

Ni Allan Ace Dignadice
Maikling Kuwento

 

Nagising si Using sa isang kalabog. Malalim ang gabi at walang kuryente sa kanilang baryo kaya iminulat niya nang husto ang mga mata. Nakita niyang napasayaw ang kurtina ng bintana dahil sa mahinang ihip ng hangin.

Bog. Bog.

Nasundan pa ang mga tunog. Tumingala si Using. Galing sa ikalawang palapag ng bahay ang mga tunog. Inapuhap niya ang ate at ina, ngunit isang pares lang ng paa ang nakapa ng mga kamay niya.

“Baka marinig ka niya,” mahinang sabi ng isang tinig mula sa itaas.

Tinalasan ni Using ang tainga, ngunit wala na siyang narinig pa. Mayamaya hindi na niya namalayang nakatulog na ulit siya.

Nagising na lamang si Using nang magtilaukan ang mga manok. Sumunod ang kaniyang ina. “Using! Ano ba naman kang bata ka, oo,” ang talak nito. “Bumangon ka na riyan at tumulong ka rito sa bahay!”

Makupad na bumangon si Using. Pinahid niya ang nanuyong laway sa gilid ng bibig at nagtungo sa labas ng bahay. Dinampot niya ang walis at nagsimula nang magtrabaho.

Pagdating ng agahan, ikinuwento niya sa ina ang mga kakaibang tunog sa ikalawang palapag ng kanilang bahay.

“Guniguni mo lang siguro ’yon!” sabi ng kaniyang ina. “Di ba sinabi kong bawal umakyat sa itaas? Delikado.”

“Hindi ako umakyat kagabi, Nay,” sabat ni Using. Tahimik lang na kumakain ang kaniyang ate.

Pagsapit ng gabi, natulog na ang mag-iina sa kanilang silid. Hinintay ni Using na bumalik ang mga tunog mula sa ikalawang palapag. Naghintay siya buong magdamag, ngunit wala siyang narinig.

Nang sumunod na gabi, binantayan din niyang magbalik ang mga tunog, ngunit wala pa rin. Hanggang sa sumunod. At sumunod pa.

Sa ikalimang araw ng pagbabantay niya, hindi niya napigilang maidlip. Nagising na lamang siya nang muling may kumalabog sa itaas ng silid. Kinapa niya ang kama, at isang pares lang ulit ng paa ang naroroon. Hindi siya sigurado kung sa ina o sa ate niya ang mga ito. Nagdadalawang-isip din siyang gisingin ang may-ari ng mga paa dahil kung sakaling nanay niya ito, lagot sila ng ate niya. Minabuti niyang hindi na lang gumalaw at makinig lamang sa mga ingay.

“Tama na po,” pakiusap ng tinig.

Bog. Bog. Bog.

Sunod-sunod ang pagkalabog sa itaas. Napakapit sa kama si Using.

Bog!

Isa pang malakas na kalabog ang gumising kay Using. Sumikat na ang araw at lumulusot na sa siwang ng kanilang kuwarto ang mga silahis nito. Naaamoy na niya ang ulam sa umagahan. Isang masarap at mainit-init pang nilaga.

Agad na kumaripas palabas ng silid ang bata, ngunit natigilan siya sa may pintuan patungong kusina. Nakita niya ang ina na may ibinalot sa isang itim na tela at ipinasok sa malaking kaldero. Lumingon ang ina sa pintuan, ngunit nakapagtago na si Using bago pa siya makita nito. Nagtungo sa hagdan paakyat sa ikalawang palapag ang ina ni Using bitbit ang kaldero.

Narinig ni Using ang paglapag ng kaldero at ang katagang, “Salamat.” Dahil sa gulat at takot, agad na bumalik sa kama si Using at nagtakip ng kumot.

Tanghali na nang magising ang bata, at paglabas niya ng silid, nakita niya ang ina na nanananghalian.

“Ang tamad hindi dapat pinapakain!” bulyaw ng ina sa kaniya.

Napatingin si Using sa hapag at nakitang wala ang kapatid.

“Mang, nasaan si Ate?” nagtatakang tanong niya.

Tumingin lang sa kaniya ang ina at nagpatuloy sa paghigop ng sabaw. Lumapit sa mesa ang bata at tiningnan ang laman ng mangkok sa hapag. Ang mangkok ng nilaga.

“Mang, saan ka kumuha ng karne?” usisa ni Using.

Napatigil sa pagkain ang ina. “Kung kakain ka, wala nang maraming tanong.”

Tumakbo patungo sa labas ng bahay si Using.

“Saan ka pupunta?” sigaw ng ina niya.

Hindi lumingon si Using. Nang ilang metro na ang layo niya ay saka pa lang lumingon si Using sa bahay. Kita niya mula sa kinaroroonan ang bintana sa ikalawang palapag at ang pigura ng isang tao. Sa ibabang pintuan naman ay nakatayo ang ina at may sinasambit na hindi na niya maunawaan.

Dahil sa hindi naman niya alam kung ano’ng gagawin at saan pupunta, bumalik siya sa loob ng bahay. Pinihit ng ina ang kaniyang tenga at pinagalitan siya. Pinaupo siya nito sa hapagkainan at nagpatuloy ito sa panananghalian.

Hindi kumain si Using. “Tapatin mo ’ko, Mang. Totoo bang—”

“Oo,” sagot agad ng ina. “Oo, Using. Hindi kinaya ng ate mo. Napuruhan siya kaya ganoon.”

Muling natahimik ang hapagkainan, at tanging pagbangga ng kubyertos lamang ang naging tunog buong tanghali.

“Ayoko po,” sambit ni Using habang umaagos ang mga luha sa kaniyang pisngi.

“Hindi maaari.” Hinawakan ng kaniyang ina ang nanginginig niyang kamay. “Paano tayo mabubuhay?”

Napabulahaw ng iyak si Using. Tumayo ang ina at niyakap ang bata.

“Malupit talaga ang kapalaran, Using. Ganiyan din ang naramdaman ko noong una akong nakatikim ng tao. Nandiri ako sa sarili ko. Nahiya.” Pinilit ng ina na pihitin ang ulo ng bata patungo rito. “Ngunit hindi tayo makasalan. Hindi ito kasalanan. Sadyang may mga bagay lang na mali sa paningin ng iba. Hindi mali ang mabuhay, Using. Tandaan mo ’yan.”

Kumuha ang ina ng isang maliit na mangkok at nilagyan ito ng mainit na sabaw at isang malaking hiwa ng karne. “Dalhin mo ’to sa taas,” utos nito sa tinig na hindi tatanggap ng pagsuway.

Tumango si Using at pinahid ang mga luha sa pisngi. Nanginginig niyang hinawakan ang mangkok at naglakad patungo sa ikalawang palapag. Ramdam niya ang bigat ng bawat yapak niya sa hagdan. Para bang pasan niya ang mundo sa isang karerang ayaw niyang mapagtagumpayan.

Kabog ng dibdib niya ang tanging ugong na pumupuno sa kaniyang mga tenga—ngunit hindi sa takot sa kung ano ang nasa taas kundi sa takot na tama ang kaniyang inaasahan. Alam ni Using sa sarili niya kung ano ang misteryo sa ikalawang palapag, ngunit takot siyang makompirma ito.

Isa pang yapak. Isa pa. Isang pinto.

Dahan-dahang binuksan ni Using ang pinto at tumambad sa kaniya ang ate niya. Kalahati ng katawan nito ay nakatayo habang nakahiga ang kalahati. Inilapit ni Using ang sabaw sa nakahigang kalahati kung saan naroon ang ulo ng kapatid. Naawa si Using sa sinapit ng ate. May mga sugat ito sa kanang tagiliran na nilapatan ng mga dahon, at may mga gasgas din ito sa braso at mukha. Hindi naman napaano ang mga paa nito.

Nang magising ang kapatid, inalalayan niya ito at pinahigop ng sabaw. Nang maubos na ang laman ng mangkok, tumayo na si Using para lumabas.

Hinawakan siya ng ate sa kamay. Lumingon si Using.

“Using, bantayan mo lagi ang mga paa ko ha,” sambit ng ate.

Ngumiti ang bata at tiningnan ang ibabang kalahati ng ate na nakatayo sa isang tabi. Naglakad siya palabas at isinara ang pinto.

Tinted Nails

By Allan Ace Dignadice
Poetry

 

Woke up early
to go

to fall in line
to look for
a name

that should be mine
with hundreds of
people that

I don’t recognize
unfamiliar faces
for the first time

I sat
I pondered

and caught a glimpse
of a sacred ballot

I sat
I pondered

I remembered
the bills
that now are in
my pocket

a kilogram of rice
that will help
my family

my children
to get through
the week

I sat
I wrote his name

I sinned
I don’t—

I didn’t care

if he wins
if they suffer

at least not me
not my family

all we get in
the end is
a couple of bills
and

just tinted nails