Ni Alvin Larida

(Ang una nga bersyon sang sugilanon nga ini nangin finalist sa isa ka short story contest nga ginhiwat sang writers’ organization sa South Cotabato sang 2019 T’nalak Festival.)

Gapalamalhas nga nagatiyabaw si Emilda bitbit ang duha ka bulan nga lapsag samtang ginalagas siya sang wasay sang iya bana, nga nagabaga ang mata sa kaakig. “Malooy ka, Lando,” hambal ni Emilda. “Indi pag-umida ang aton anak!”

Sang maabot siya sang iya bana, hinali siya sini gingan-it kag ginhan-usan sang wasay ang iya tuo nga kamot. Nagsulumpit ang dugo. Nagligid ang bata kag napaligoan sang dugo sang iya iloy. Nakahapa si Emilda sa kangotngot nga iya naagum. Diri nakatiempo si Lando sang han-us sang wasay sa likod sang asawa sini.

Wala na gid nakapalagyo si Emilda. Wala nag-untat sa pagbunal si Lando sa likod kag ulo sang asawa. Nagasagol ang dugo kag balhas ni Lando sa tion nga ibakol niya ang wasay sa mabaskog kag nagalagamak nga tul-an. Naumpawan lang siya sang maghibi ang lapsag. Sa kahadlok, nagdalagan siya palayo sa gintaboan sang krimen.

Sa indi madugay, nanawag si Pasing, iloy ni Lando, sa diutay nga puloy-an sang pamilya. Nagtalamos sang laway kag luha ang mal-am sang makita niya nga nagapaligo sa dugo kag may dalagko nga pilas ang iya umagad. “Emilda, sin-o ang nagbuhat sini sa imo?” matagsing nga tiyabaw sang mal-am, kag nagsungaw ang pagpanangis sa iya baba.

Ginkuha ni Pasing ang lapsag nga nagahibi kag nagalutik sa dugo sang iya iloy. May nabatian siya nga nagakumod sa puno sang paho sa bangi sang dalapugan. “Ano ayhan ato?” Nagsulod siya sa banggirahan kag nagsid-ing sa siklat sang dalapugan. Nakasiyagit siya sa iya nakita. “Lando!”

Nagakudog kag nagapaligo sa dugo si Lando samtang may bitbit nga wasay. “Nay, malooy ka,” hambal sini kay Pasing. “Indi ko hungod nga patyon ang akon asawa. Palangga ko si Emilda, Nay!”

Nagpalapit si Lando sa iloy. “Nay, batona ini.” Gindaho sini ang lanahan nga may nakapiod nga libreta. “Patya na lang ko, Nay. Indi na ko kasarang.”

Nagdalagan palayo si Pasing sang tuman ka paspas samtang bitbit ang lapsag. “Tabang! Tabang! Tabang!”

Nagkurog liwat si Lando kag nagbaga ang mata. Ginsunod niya si Pasing. Nagdalagan siya kag ginpungkoy ini sang wasay. Naigo sang pakol sang wasay ang likod sang mal-am, kag nadasma ini, parehas sang natabo kay Emilda kagaina, pero wala sini nabuy-an o naipit ang lapsag.

Ginpulot ni Lando ang wasay kag ginhan-us ini sa iloy, apan bag-o ini magtupa, naunahan ini sang sunod-sunod nga lupok sang pusil. Natumba si Lando.

“Ne Pasing, dalagan na!” singgit ni Mandoy, manghod ni Pasing.

Nagbangon si Pasing nga ginasipit gihapon ang lapsag kag nagdalagan nga wala balibalikid. Nanago siya sa idalom sang punoan sang saging. Nagwawaw ang lapsag, kag nakabati liwat si Pasing sang duwa ka lupok.

Sa ginahigdaan ni Lando, nagtulo ang luha sini kag naghambal, “Human na ang lanahan.”

Ginhunos ni Pasing ang lampin sang bata para ikudong sa iya ulo. Nakibot siya sang makapkapan niya ang lanahan kag libreta nga ginduhol sa iya ni Lando. “Ginoo ko, ano ining gindaho sa akon ni Lando?” Nagakudog nga naglakat siya pakadto sa iya puluy-an.

Pagligad sang pipila ka minutos, nagpalapit si Mandoy sa balay ni Pasing, bitbit ang wasay nga gingamit ni Lando. “Ne Pasing, si Mandoy ini,” tugda ni Mandoy nga nagahapohapo. “Palihog abrihi ang puertahan!” Gin-abrihan man dayon sang mal-am ang puertahan, kag namangkot ini kung kumusta na ang kahimtangan ni Lando kag ni Emilda. “Wala na sila, Ne!” nagamihamiha nga tugda ni Lando.

Nagtiyabaw si Pasing. Daw indi siya makakuha sang hangin sa iya pagwawaw. “Mandoy, buligi ako. Ngaa may lanahan kag libreta si Lando nga gindaho sa akon? Diin ini ginkuha sang imo hinablos?”

Diri nagluhod na si Mandoy sa atubang sang iya magulang. “Patawara ako, Ne. Ako ang nagkumbinsi kay Lando nga magtuon sang nasambit nga lanahan. Wala ako kabalo nga mali gali ang paggamit niya sa sagrado nga palangadion.”

“Kasan-o ini natabo? Ngaa?”

“Sang nagligad semana, nagpalapit si Lando sa akon. Luyag niya daw mahibaloan ang sekreto nga ginatago ni Emilda sa iya.”

“Ha? Sekreto? Galibog ang ulo ko, Mandoy.”

“Namuno sa akon ni Lando, Ne, nga pirmi kuno gab-i mag-uli si Emilda, kag may ginalikom ini sa iya. Gani, gintagaan ko siya sang lanahan—atong akon bulong sang una.”

“Ginoo ko, kabuot sang akon nga agot. Wala man gani ini kamuno sang problema niya sa akon. Ngaa gintago niya ang kasubo kag problema?”

Diri ginpalapitan ni Mandoy ang nagatangso nga magulang. Gin-uloulohan niya ini kag ginpainom sang tubig.

Sang maramasmasan, ginhambal ni Pasing, “Kinahanglan naton mahimos si Lando kag si Emilda, Mandoy.”

“Oo, Ne. Mahalin ako dayon para magtawag sang salakyan para madala sila sa morge.”

Nagtangdo na lamang si Pasing sa tuman ka kasubo. Naglakat dayon sang madasig si Mandoy.

Bitbit ang lapsag, ginbalikan ni Pasing ang patay nga lawas sang iya anak kag umagad. Ginbutang niya sa duyan ang lapsag. Ginpuno niya dayon sang tubig ang isa ka palanggana kag ginsawsaw diri ang isa ka tuwalya. Una niya ginpalapitan si Lando. Gintrapohan niya ang mga dugo nga nagmala na sa guya kag lawas sini.

Ginplastar niya si Lando malapit sa patay nga lawas ni Emilda. Ginlimpyohan niya man si Emilda. Gintrapohan niya ang ulo kag likod sini nga may nakaliswi pa nga mga tul-an. Padayon gihapon sa pagtulo ang iya luha. Naurongan siya sang makita niya nga sul-ob ni Emilda ang tsinelas ni Mandoy.

Natingala siya kung paano nakaabot ang bitas nga tsinelas sang iya manghod sa tiil sang iya umagad. Nasugpon niya sa iya hunahuna ang mga panghitabo. Nagsiyagit siya sang tuman kabaskog. “Mga sapat kamo!” Nagdungan sa iya tingog ang urangol sang mga ido.