Bong nawa. Dakong ginhawa ang gugma alang sa mga Tboli. Kenbong nawa, gihigugma taka. Dili ba kasugpong sa ginhawa ang kinabuhi ug sa kinabuhi ang gugma? Nalalang ang gugma ayha pa mopitik-pitik ang dugo sa kasingkasing sa batang gipamapdos sa inahan. Taytayan kini sa mga maghigala ug mag-uyab nga dili mapugngang istoryahon ang matag usa. Gatubo kini sa mga kumo sa mga gahunahuna sa kagahapon ug kaugmaon sa atong nasod.

Lahi-lahi gayod ang kinaiya ug pagtan-aw sa gugma, ug gipamatuoran kini sa mga balak ug sugilanon sa isyu sa Cotabato Literary Journal karong Pebrero, ang bulan sa paghigugmaay.

Alang kay Generoso Opulencia sa iyang balak nga “On Your 68th Birthday,” adunay kahumot ang gugma: “I believe in the scent of sainthood/ of those tortured by men,/ demons or lifelong self-denial.” Hanas kining gipasimhot sa atoa sa magbabalak pinaagi sa pagpagunit, pagpabati, ug pagpatan-aw sa mga pulong nga masabtan lang man unta sa atong mga mata. Ug usa ka leksiyon sa pagputol sa mga linya kining balak.

Masimhotan pod ang kahumot sa gugma sa balak ni David Jayson Oquendo: “Time passed, but the scent of the sea still lingered in my body.” Bunga kini sa pagmugna sa persona og mga panumdoman ug pangandum sa usa ka lugar. Apan, dungag sa magbabalak, walay kaseguradohan ang paghigugma (o ang pagginhawa sa ilalom sa tubig); adunay mga kinahanglang bugnoon. Makit-an ang iyang pagbugno sa mga pagduha-duha niya sa pagputol sa mga linya ug estansa: “Caught in a force bigger than we were, we went/ sweeping away the names of our children we decided/ over marshmallows and a campfire/ written in big letters in an island for all the word to see.”

Adunay gugmang bakak, ingon sa balak nga “Bonifacio Arsonisto” ni Gerald Galindez. Dili daw tanan nga atong gituohang tinuod ug matuod kay kamatuoran, sama sa mga nabiling gahum sa kolonyalismo, ang lihok sa komersiyalismo, ug bisan ang mga hulmang banyaga sa literatura: “Walang laman ang mga tula’t sanaysay/ at kung meron man/ sila’y nasa tuktok na hindi natin naabot.” Kinahanglan daw kining sunogon aron mahawan ang dalan sa panibag-o. Mao tingali nga morag prosa ug walay klaro ang paghan-ay sa iyang mga linya. Sugdanan kaha kini sa iyang pagsupak sa gigugma natong literatura?

Mao sad kini ang makita sa balak nga “Ang Putang Inang Bayan” ni Doren John Bernasol. Paghigugma sad sa nasod ang gihusgotan niini ug direktahay ang paghan-ay sa mga ideya sa linya. Maskin karaan nang metapora ang puta alang sa atong nasod: “Oo puta ako, sa Kastila, Kano, Hapon, at muli sa Kano,” madunggan sa mga linya sa balak ang hugót nga pagpangga sa magbabalak sa iyang yutang giilang nasod. Mao segurong usahay ginatawag ang ing-aning mga balak (spoken word poetry) nga ‘húgot’ bisag dili gyod parehas ang duha.

Balibato ang gugma alang kay Michael John Otanes sa “Swollen Lymph Node,” usa ka sugilanong mahitungod sa (dili) pagtaganay ug (dili) paghigugmaay sa mag-amahan human mamatay sa ilang inahan/asawa: “A wall so high then propped up between them, from that moment on.” Dili ginahisgotan ang ilang gugma sa ilahang sultihanay ug sa pagsasaysay sa magsusugid apan ginapahibalo sa mga magbabasa nga naa lang kining gahulat mamugna sa atong hunahuna ug pagbati.

Pagpatinuod gayod sa tagohala sa gugma ang mga balak ug sugilanon sa isyu karon, nga bisag dugay nang nabuhi ang gugma, dili tinuod nga nahanduraw na ang tanan sa iyang kinaiya. Gabag-o ang gugma. Ingon pa ni Rio Alma, “Di na tayo umiibig tulad noon/ pagkat puso’y mga plastik at de-motor.” Aduna lang gihapong makaplagang bag-o samtang gadumdom kitang magsusulat ug magbabasa sa mga nahibal-an na.